Тывалар 1944 чылга чедир төрел бөлүк бооп чурттап чорааннар. Кижиниң төрүттүнери, өзери, өлүрү тыва кижиниң ыдыктыг бодалдары-биле холбашкан.Төрээн чери. Ол дээрге кижиниң төрүттүнген чери болгаш хөмген өөнүң орну болур. “Куш уязынга ынак. Кижи черинге ынак”. Бо үлегер чугаада тыва кижиниң төрээн черинге тудужун илередип турар. Төрээн черинден кижиниң төрээн чуртунга ынакшылы …
Эрте-бурунгу тываларга таакпылажыр чорук турган. Тыва чоннуң аас чогаалын ёзугаар алырга, эң баштай таакпылажыр чорук хам хамнаан черге кончуг нептерээн, ынчангаш Тыва чуртунга таакпының нептерээнин хамнаар чоруктуң делгерээни-биле холбаштырып болур. Кандыг-бир өгге хогдурган хам хамнап дооскан соонда, ол-ла өгнүң иштинде олурган кижилер ол хам-биле даңза солчуп таакпылажыр. Хам серий бээрге, ооң-биле …
Сагылга дээрге кандыг-бир чүдүлгеге хамаарышпас, ада-өгбелерден дамчып келген болгаш шагның кандыг-даа эргилделеринде тыва кижиниң сагып чоруур ыдыктыг чүвелери болур. Аа-биле сүттээн шайны эң улуг назылыг кижилерге баштай ижиртир. Ооң кол утказы болза тыва кижи мал когу үспес болур болгаш төрел ызыгуурун бадыткаан кырганнарынга чоргаарланыры болур. Аа сүттү ытка ижиртиптер ийикпе, азы …
3 хардан 17 харга чедир кыс уругнуң кол-кол билип алыр чүүлдериУруг үш харлап тургаш, даай-авазының бергени төрүүр өшкүзүнүң өң-чүзүнүн ыяк билип алыр. Беш харлаан кыс уруунга авазы дыйтылаа хууң бээр. Ол уруг өнчүге алган өшкүзүн хууңга саай бээр турган. Чеди харлаан кыс уруг өг иштин ширбииш-биле аштап турар апаар. Тос …
Төрел бөлүктүң тускай ады тыва кижиниң бодунуң допчу намдарын хандыр билип алырының бир аргазы болур. Шаанда шагда тыва кижи авазының адын адавас чораан, ынчаарга адазының адын болгаш укталган төрел аймааның адын адаар чаңчылдыг турган. Черниң чери чораан тыва кижи бир танывазы кижиге ужуражып келгеш, чугаалажып таныжар. Кымның оглул азы кымның кызыл …
Уурак (аа)Уурак – кандыг-даа малдың төрээн соонда бир дугаар сүдү. Ол онзагай бот-шынарлыг. Чаш малдың өзүп-доругарынга эргежок чугула бүдүмелдер ында бар.Тывалар ууракты хамык ак чемниң дээжизи кылдыр санаар. Ону төкпес, ыт-кушка бербес. Инек төрээн соонда баштай бызаазын эмзиргеш, арткан уураан саап, оран-чуртунче чалбарып өргүүр. Инек кышты хүр ашкан, эки чемнээн …
Ат өлүрүнүң орнунгаБот өлгени дээре.Чаңчыл болза кижи амытанның эки чаңын база багай чаңын илередип турар мөзү хоойлузу болур. Чаңчылдың назыны кончуг узун болгаш быжыг. Чер кырынга кандыг-бир чон кажан тывылган болдур, ол үеден эгелеп, ол чоннуң өске чоннардан ылгалыр онзагай чаңчылы тыптып эгелээр. Чаңчыл болза үжүк-бижик тыптырының ырак мурнунда тывылган.Чаңчыл …
Дээрни дагыыры Дээрни дагыыр чорук – эң буруңгу дагылга бооп турар. Дээр дагыыры кончуг ховар болур. Биеэ шагда дагылганы колдуунда чайгы үеде эрттирер. Агаар-бойдус кааңнай бээрге, дээрни дагыыр турган. Бир шыырак Хам Дээрге, Октаргайга, Хүнге чалбарып, сеткилинден тейлеп, сүт чажып, арага чажып, ак чемниң дээжизин калбак даш кырынга делгей салып, күзүңгүлүг …
Өг көжүрери дыка чурумнуг. Баш бурунгаар өгнүң хонар черин шилип аар база хемниң кайнаар акканын билип алыр. Өг көжүрери чылдың дөрт ээлчээ-биле шуут дорт холбашкан.Кыштагдан чазагже көжер, чазагдан чайлагже көжер, чайлагдан күзегже көжер. Оон база катап күзегден кыштагже көжер. Өгнү бир чурттан өске чуртче көжүрери одар-белчииринден кончуг хамааржыр. Кааң-халыын кежээлээнде, …
Украшение – это один из компонентов материальной и духовной культуры народа, свидетельствующий о развитии традиций. Украшения изготавливались на высокохудожественном уровне в раннежелезном веке. Об этом свидетельствуют материалы из курганов Аржаана: гривны, серьги, различные подвески, бляшки, нашивки на одежды. К женским украшениям, помимо традиционных (серьги, перстни, кольца, браслеты и т. д.) относятся …
