Өг - тыва чоннуң амыдыралының өзээ: Малды өстүрери

Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.


Тыва улус малды янзы-бүрү аргалар-биле чаажыктырып, өөредип, кижини кагбас кылдыр чаңчыктырып чораан. Хой, өшкү, инек, сарлык, иви малдарны коданын кагбас кылдыр бичиизинден өөредир.

Анай, хураганны челелээри.
Хой, өшкү эңдерилдир оолдап туруп бээр болза, тускай челе кылгаш, оолдарын бир черге аңгылай челелеп чаңчыктырар. Челелээриниң кол ужуру болза хойнуң, өшкүнүң сүдүн саап ижери болгаш чаш малды ада-иезинден аңгы турар кылдыр чаңчыктырары болур.

Инекти хөөглээри.
Хөөглээр аялга янзы-бүрү уткалыг. Хөөглээриниң бир кол утказы болза оглун хозар инекти хөөглээр азы иезин бөрү тудуп чипкен бызааны өске инекке алзырда уян аялгалыг хөөглээр. Өг ээзи кадай кижи инекти хөөглеп билген турар.

Чылгы малды куруглаары.
Чылгы мал даады одарга чоруур, ынчангаш кижи-ле болганга чүгүрүк аъды, кулуннуг бези туттурбазын деп ээзи кижи күзеп чоруур. Саар белерни куруглаар. Ээзи кадай куруглаарга, дошкун чаңныг бе безин эглип келир болгаш сагдырар. Чылгы малды куруглаарга, коданынче чүткүүр дижир.

Тевени сөөктээри.
Теве улуг болгаш бедик. Чаш тевени сөөктеп тургаш, чыда дүжер кылдыр чаңчыктырып алыр. Тевени чыттырып алгаш, чуък чүдүрер.

Кенин-Лопсан М.Б. - Тыва чоннуң бурунгу ужурлары. - Кызыл: “Новости Тувы”, 1994. - Арыннар: 189.

---