Өг - тыва чоннуң амыдыралының өзээ: Мал дөгерер езулал.

Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында езу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.

Тыва кижи хой, өшку, инек, чылгы мал, теве, сарлык, иви эъдин чиир. Хойну, өшкүнү дөгерер дээр, өзээр дээр, кежин аңгылаар дээр. Малды өлүрер деп доңгун чугаалап болбас.

Хойну өзээр дээр. Иштин хензидир оя кескеш, мал дөгерер кижи ынаар оң талакы холун суп киирипкеш, өзүн үзе соптар. Хой кончуг шыдамык, черле алгырбас.
Өшкүнү база өзээр дээр. Өшкү алгырар боорга, бир кижи бажындан тудар. Ол кижи өшкүнүң аксын так албыктыр тудар. Оон иштин хензидир оя кескеш, мал дөгерер кижи ынаар оң холун суп киирипкеш, өзүн үзе соптар. Мал кончуг дүрген тынмастай бээр. Хилинчек чок болур.

Инекти согар дээр. Кыжын чиир чижинге согар инекти, шарыны тывалар чайын-на шилип алыр. Инектиң, шарының эъдин үүжелеп алыр, хырбачалап алыр. Чаан аңгылай борбактап алыр. Ооң-биле далган быжырып чиир. Мал дөгерер кижи инекти бир кижиге туттуруп алгаш, чөвээндиве балды-биле хаптар. Инек ыш-биле баар.
Чылгы малды чушкулаар дээр. Чиш кылдыр тывалар чүгле бени чушкууладыр. Мал догерер кижи шалбалап алган бези-биле кожалаштыр чортуп келгеш, шиш баштыг бижек-биле чушкуузунче чангыс шанчар. Бениң кудуруу содуш дигеш, барып дүжер.

Тыва кижи хойну, өшкүнү, инекти, чылгы малды, тевени, сарлыкты база ивини боолап өлүрбес. Азырал болгаш черлик ивини база ылгаар апаар. Ында ужур бар. Айыылдыг аарыгдан аараан малдарны база ылгай көөр. Ында база ужур бар.

Информаторлар. 1. Кол Чондан уруу Дозар, 1883 чылын төрүттүнген. Тожу кожууннуң Эн-Суг чурттуг. 1973 чылдын сентябрь 5-те дыңнап бижээн. Ий суур. 2. Куулар Амырбит оглу Сүрүң-оол, 1926 чылдың январь 15-те төрүттүнген. Чөөн-Хемчиктиң Хайыракан чурттуг. 1990 чылдың август 16-да дыңнап бижээн. Хайыракан суур.

Кенин-Лопсан М.Б. - Тыва чоннуң бурунгу ужурлары. - Кызыл: “Новости Тувы”, 1994. - Арын: 86-87.

---