Өг - тыва чоннуң амыдыралдың өзээ

Эрткен вектин эгезинде Тываның бүгү кожууннарынга чурттаар чер кидис өг бооп турган. Өгнүң эжии бурунгуу түрк езу-биле чөөн чүкче угланган, ындыг болза-даа мурнуу кожууннарга моол езу-биле мурнуу чүкче корүндүр база тип турган.

Өгнүң он талазынга орун баары херээжен ээзиниң олурар чери болур, ол-ла талазында аяк-сава салыр элгииргези турар. Чүъүгү бир талазында, чъүк адаанда эзер, чүгенин, аргамчы, киженин азар, салыр черлиг, база-ла ында соок-чарда чаш малын хөнээр хөнелиг туруп болур. Дөрүнге аптара-хааржаа турар, ол-ла дөрүнге, аптара-хааржак баарынга, эр ээзи олурар, дөр бажынче талалай хүндүлүг кижилери, аалчылары, кырган кижилер олурар. Чүък баарынга болгаш эжик аксынга өске кижилер олурар.

Өгнүн иштики эт-херекселдерин ыяштан, алгы-кештен, кидистен кылып турган болгаш олар шупту хемчээлиниң-даа, кылдынган материалының-даа талазы-биле көшкүн амыдыралга таарышкан турган. Арат кижиниң өөнүң иштики эт-херекселдери болза хойтпак кудар ыяш доскаар, азы хөм көгээр, теректен кылган тос дүптүг ыяш хууннар, тараа соктаар согааш, бала, шай болгаш дус хоюду соктаар бичии ыяш согааш, шай хайындырар, эът дүлер улуг, биче шой паштар, шууруун, чылапча, хол дээрбези, янзы-бүрү ыяш аяктар, тавактар, омааштар; аъш-чем аяк-сава шыгжаар алгы болгаш кидис савалар болур. Оон ангыда тываларның өөнүң иштики эт-херекселдеринге орус бүдүрүлгениң чамдык чүүлдери, чижээлээрге, шаажаң болгаш демир савалар, ыяш доскаарлар, демирден кылган янзы-бүрү хөнектер, балдылар, демир хүүректер болгаш оон-даа оске чүулдер база турган.

---