Тываларның ынак оюннары
Тываларның эң-не нептерээн, массалыг, ынак оюннары болза мурнунда эрткен чус чылда ышкаш, хуреш, аът чарыжы болгаш ча-согун адар маргылдаа бооп тургулаан.
Массалыг хөглээшкиннерге аныяктарның ойтулааш деп ойну база хамааржыр. Ол оюн эрте-шагда-ла тыптып келген, ооң бистиң үевиске чедип келген хевиринде баштайгы амыдырал үезиниң ёзу-чурумунуң чамдык артыышкыннарын-даа көруп болур. Тывалар ынчаарда чылда (сес азы тос айда) бир азы ийи катап ойтулааштап ойнап турган. Ону колдуунда-ла Даа кожууну биле Бээзи кожуунунга чорудуп турган. Ойтулаашка хөй нуруузунда бот оолдар, уруглар, ол ышкаш аныяк эр, херээжен кижилер киржип турган. Олар чаңгыс черте чыглып келгеш, ырлажып-шоорлажып, баштактанчып, янзы- бүрү оюннарны, ылаңгыя караңгылай бээрге, «ак-ыяш октаар» деп оюнну ойнап эгелээр турганнар. Ону ойнаарда бү-гү улус ийи үстүп алыр, оон агартыр чазап каан бичежээк ак ыяшты бир кижи бар-ла шаа-биле бүдүү ырадыр октаарга, хамык улус ону дилеп ыңай-ла болур, тып алган кижи бодунуң өөрүнүң турган черинге дүрген-не чедирерин кызар турган.
Оон аңгыда аржыыл, чинчи чажыржып, хүлүрээштеп база ойнап турган. Тып чадап каан кижини шиидип: ырладып, азы солун чүве чугаалаттырып ап турган. Ындыг оюннар хөглуг, ыр-шоорлуг эртип турган. Ынчалза-даа улустуң ойтулааш деп ойну XX вектиң эгезинде чамдык черлерге колдуунда-ла байлар ажы-төлүнүң чыыжынче шилчип, самыын-садар чорукче кирип, күштеп-күчүлээр, аарыг-аржык халдадыр чоруктуң бир хевири апарган. Аныяктарның шаанда анаа хөглеп ойнап чораан ук ойнун тыва феодалдарның болгаш байларның самыын-садар ажы-төлу ынчаар буурадып каан.
Калбак ыяшты шыйып-чуруп алгаш, аңаа ойнаар янзы-бүрү оюннар база нептерээн турган, оларның иштинде ылаңгыя хол шыдырааны онзалап демдеглезе чогуур.
Даалы деп оюн база турган, ол болза домино-биле дыка домей.
Хой, өшкү, чиңге аң кажыы-биле ойнаар янзы-бүрү оюн¬нар база турган (кажык адар, кажык кагар, кажык дүжүрер дээш оон-даа өске). Кажыктың дөрт талазын дөрт чүзүн мал (хой, өшкү, инек, аът) ады-биле адап турган.
