Монгуш Борис Чолдак-Хунаевич

Монгуш Борис Чолдак-Хунаевич

Хоомейжи

Куулар (Монгуш) Руслана Чолдак-Хунаевнаның сактыышкыннары: Акым, Борис Чолдак-Хунаевич Монгуш, РСФСР-ниң алдарлыг артизи, Тыва АССР-ниң алдарлыг артизи, Тыва Республиканың улустун хөөмейжизи, 1959 чылдың июнь 19-та Чөөн-Хемчик кожууннуң Ийме Суурга төрүттүнген. Шагда аал Адыр-Тейниң мээстиг талазынга турда, 4 аал кожа чыткан. Олар кымнарыл дээрге - Монгуш Чолдак-Хунаның аалы, Монгуш Дагбаның аалы, Ондар Шактааның аалы, Монгуш Максим (Дакпайның) аалы. 

Сакманчик үези март, апрель үези турган. Ажыл бичии-ле кежээки үеде хосталы бээрге, быдаалап чемненир үеде улуг, бичези чок шупту сыгыт-хөөмейин, каргыраазын сала бээр турган. Кымның кандыг хевиринге, кандыг чаа аялгага ырлап сыгыртырын бо-ла мөөрейлежи бээр турганнар. Артист Монгуш Максим (Дакпай), Чолдак Хуна, Чамык-оол акывыс, Дагба акывыс сыгыртып сала бээрге, Борис, Конгар-оол суглар дыңнап чорааннар. Чазын богба аът өөредиирде келген чылгычылар (Чечек-оол Ондар, Мукуужук Саша) ыры, хөөмей-сыгыдын сала бээрге, Борис Монгуш, Конгар-оол Ондар дыңнап, көрүп өскен дир. Борис Монгуш эге школаны Деңзиңмаа Чамбаловна угбазы сугга өөренип турган (Ачазының кады төрээн кыс дуңмазы). 8-чыл ортумак школазын Иймеге дооскаш-ла, 14 харлыг тургаш, тракторист-машинист мергежилинниң курстарын дооскаш, дораан Кызыл-Чыраа (Ийме) сумузунга ховуга тракторист дузалакчызы болуп  ажылдап эгелээн.

1975 чылда  Ийме суурга «Сесегениң ыраажызы» ансамбльга киржип, боттары бир дугаар токтуг гитараларны чазааш, Чадаанага барып, кожуун кезип хөгжүмнүг оюнун көргүскен. Ансамбльдың ыраажылары: Борис Монгуш, Вячеслав Монгуш, Май-оол Ондар, Чечен Часыдаковна Ондар. Оон аңгыда культ. агит. бригада-биле кады кожууннуң чыынды «Сыгырга» деп аас-чогаал ансамбльга улуг дуржулгалыг хөөмейжилер Максим Дакпай (Монгуш), Ак-оол Кара-Сал суглар-биле кады чоруп турган.

1976 чылда Кызылга келгеш, 1 дугаар республика чергелиг хөөмей-сыгыт мөөрейинге киришкеш, дээди шаңналды алган. Ол үеде Иштики херектер ямызының (ИХЯ) улуг ажылдакчызы Куулар Даржаа Дугаржапович Борис Монгушту Иймеден кара «Волга»-га олуртуп алгаш, Кызылга экелгеш,  ИХЯ мурнундан Новосибирск хоорайже, уран-чуул мөөрейинче чоргузупкан. Аңаа база Борис Монгуш I дугаар черни алган. Оон эгелээш-ле Борис Чолдак-Хунаевич Монгуш сценаже үнүп алдаржып эгелээн. Ол үеде культура сайыды Матпа Самбууевич Хомушку турган.

Борис Монгуш ол 1976 чылда Кызылга хөөмей-сыгыт мөөрейинге келгеш, Надежда Куулар-биле кады киржип, бир дугаар аңаа таныжып алганнар. Надежда Куулар Бористи эдертип алгаш, «Саян» ансамбльга көргүскен. Ансамбльче хулээп алырда тускай комиссия көөр турган. Ынчан  Алексей Боктаевич Чыргал-оол, Алексей Иргитович Чараш-оол (филармония директору), Ростислав Докур-оолович Кенденбиль суглар коммисияга олурганнар. Ол-ла дораан Борис Монгуш «Саян» ансамбльга солистеп ажылдай берген. Аңаа уран-хөгжүм удуртукчузу Анатолий Феофанович Войтов турган.

Борис Чолдак-Хунаевичиниң сыгыды дыка бедик, үезинде «ля» нотага чедип турган. Ынчангаш, Борис Монгуш бир дугаар уран-хөгжумге ажылчын базымы 1976 чылда «Саян» ансамбльга эгелээн. Баштайгы шалыңы 70 ажыг акшаны алгаш, аажок өөрээн. Кызылга баштай келгеш, Даваазаң, Шура угбазы сугга чурттап, оон Шопур-оол акызы сугга туруп алгаш, ажылдан чоруп турган. Борис Чолдак-Хунааевич Монгуш «Саян» ансамбльга ужен ажыг чыл ажылдап чорааш, делегейни дээскиндир хөй санныг фестивальдарга, мөөрейлерге, гастрольдарга  хөөмей-сыгыт, аян-ырып бараалгадып чораан. 

  • Список литературы, иное: Чурук Б.Ч.-Х. Монгуштуң архивинден