Шойгу Күжүгет Серээевич

Шойгу Күжүгет Серээевич – көскү күрүне ажылдакчызы, публицист, журналист.

Ол 1921 чылдың сентябрь  24-те Тыва Арат Республиканың Барыын-Хемчик кожууннуң Кара-Хөлге малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Чашкы үезинде ада-иезинге дузалажып, хой кадарып  чораан. 1941 чылда Совет Эвилелиниң Ада-чуртунуң Улуг дайыны эгелей бергенде, Шойгу Күжүгеттиң ажылче баштайгы базымнары эгелээн. Ону, боду дег, аныяк оолдар-биле Эрзин кожууннуң Нарын деп суурнуң девискээринде алдын уургайынче ажылдадып чорудупкан. Аңаа алдын чуп ажылдавышаан, шериг албан-хүлээлгезин  база эрттирип турган. Боо-чепсектиң хевирлерин, тургузуун, ону ажыглаарын ыяк өөренип, билип алган.

Бир чыл болганда, Ш. Күжүгетти үжүк-бижик эки билир боорга, республиканың партия школазынче өөредип чорудупкан. Ол ону чедиишкинниг дооскаш, Өвүр кожууннуң Аныяктарның Революстуг Эвилел комитединге ажылдай берген. Аът мунуп алгаш, ырак-узак аалдар кезип, фронтуга белек чыып, үлүг-хуузун киирип чораан.

Шойгу Күжүгет ынчан-на «Шын» солунунга баштайгы чечен чугааларын, санал-оналдыг бодалдарын чырыдып, бижииринге сундулуун бадыткап, номчукчуларның сонуургалын оттурган. Ооң бөдүүн, чедингир дылда бижээн чүүлдерин солуннуң редактору Василий Байыр аажок сонуургап, номчааш, ону чагаалар болгаш даалгалар килдизинче ажылдаарын чалаан.

Ол,  күзүн, 1945 чылда, Москваже СЭКП Төп комитединиң партияның Дээди школазынче өөренип чорупкан. Оон келгеш, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаанага, «Ленинчи орук» деп солуннуң парлалгазын башкарып эгелээн. Аңаа 1952 чылга чедир ажылдаан. Дараазында чылдарда Тыва АССР-ниң Архив эргелелиниң удуртукчузунга, 1956 чылдан 1961 чылга чедир «Шын» солуннуң редакторунга, 1961-1972 чылдарда СЭКП-ниң Тыва обкомунуң секретарынга, 1972-1984 чылдарда Тыва АССР-ниң Министрлер Чөвүлелиниң даргазының оралакчызы бооп, ажылдап чораан.

Чогаал ажылы

Күжүгет Серээвич – хөй санныг очерктерниң, төөгү-публицистиг чогаалдарның автору. Ооң «Күзелдиң кыйгызы» (1975), «Үе болгаш кижилер» (1997), «Кара дастың чүү» (1998, 200, 2016), «Таңды-Тыва. Ак-көк хемнерниң, хөлдерниң чурту» (2004) деп номнарының маадырлары – херек кырында, ол үеде,  чурттап чораан кижилер. Ында тыва чоннуң төөгүзүн, өске чоннар-биле харылзаазын бижип турар.

«Кара дастың чүү» –  Тываның болгаш ооң кижилериниң дугайында бижээн төөгү-публицистиг ном. Ында кол маадырлар – республиканың тургустунуп, сайзыраарынга улуг үлүг-хуузун киирген, төөгүде адын арттырган алдарлыг кижилер база шагдан бээр  ёзу-чаңчылдарны, ужурларны сагып, чүдүп-тейлеп чоруур, иштики делегейи, сагыш-сеткили бай-байлак бөдүүн чон.   

Автор номунда төрээн чурттунуң  каас-чараш бойдузун, аңаа кайы-хире ынаан,  ада-иезиниң чонунга үлегерлиг ажылгыр-кежээзин, оларга чоргаарланып, хүндүлээрин, Тываны башкарып чораан көскү ажылдакчыларның овур-хевирин, оларның ажыл-чорудулгазының кол сорулгаларын, чедиишкиннерин база өске-даа маадырларның янзы-бүрү аажы-чаңын тодаргайы-биле чырыдып бижээн.

Күжүгет  Серээевич  бо номун  чаңгыс чер-чурттугларынга, ажы-төлүнге, уйнуктарынга тураскаадып, оларга төрээн черинге ынак болурун, ооң сайзырап-хөгжүүрүнче сагыш салырын чагаан.

Ол – Тываның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү – очулга ажылдарын база кылып чораан. Б. Житковтуң «Чүү болуп турганыл?» деп чогаалын тыва дылче очулдургаш, 1953 чылда чырыкче үндүргеш, номчукчуларның, чогаал шинчилекчилериниң сонуургалын чаалап ап, чогаал делегейин байлакшыткан.

Шаңналдары

Күжүгет Серээевич хѳй чылдар ишти үре-түңнелдиг ажылдап чораан кѳскү ажылдакчы. Ол дыка хѳй шаңналдарга тѳлептиг болган. Медальдарның  болгаш орденнерниң  эдилекчизи чораан:

• Медаль «Кур черлерни шиңгээткени дээш» (1957);
• Орденнер «Хүндүлелдиң демдээ» (1962, 1966, 1971);
• «Күш-ажылдың Кызыл Тук» ордени (1976);
• Медаль «В. И. Ленинниң төрүттүнгенинден бээр 100 чыл оюн таварыштыр шылгараңгай күш-ажылы дээш» (1970);
• Тыва Республиканың медалы «Шылгараңгай күш-ажылы дээш»(2001);
• Тыва Республиканың ордени (2007);
• Моол Арат Республиканың медалы «Найырал» .

Өг-бүлези

Күжүгет Серээевич аалының ишти Кудрявцева Александра Яковлевна-биле 1951 чылда Чадаанага таныжып алган. Александра Яковлевна Харьковтуң Көдээ ажыл-агый институдун дооскаш, Чадаанаже мал ажыл-агыйының тускай эртемниг ажылдакчызы бооп чедип келген. Ол көдээ ажыл-агый талазы-биле ажылдап, дараазында  Тыва АССР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызынга үр чылдар иштинде план болгаш саң-хөө килдистеринге эргелекчилеп ажылдааш,  оон хүндүлүг дыштанылгаже үнген.

Күжүгет Серээевич биле Александра Яковлевна Шойгулар үш ажы-төлдү кижизидип, өстүргеннер. Ийи кыстары – Лариса биле Ирина, оглу – Сергей. Олар Россияда билдингир ат-сураглыг кижилер. Лариса Күжүгетовна Томск хоорайның эмчи институдун дооскан. Ол  «Россияның алдарлыг эмчизи»  деп аттың эдилекчизи, «Чаңгыс демниг Россия» деп партияның кежигүнү,  Күрүне думазының V-ки, VI, VII-ги -гы чыыштарының  депутады чораан.  2007 чылдан тура Күрүне думазының ажылын организастаар комитеттиң даргазының оралакчызы  чораан.

Ирина  Күжүгетовна база Томск хоорайның эмчи институдун дооскан. Ол  Москваның психоневрологтуг диспансеринде сагыш-сеткил аарыгларын эмнээр эмчи. А оглу Сергей Күжүгетович Шойгу – Россияныӊ маадыры, Армия Генералы, Россия Федреациязының Камгалал яамызының сайыды. Ол чүгле ада-иезиниң эвес, а  бүгү Россияның база Тываның шылгараңгай, төлептиг оглу, чоргааралы.

 Адын мөңгежиткени

Күжүгет Серээевич  Кара-Хөл сумузунуң хүндүлүг хамаатызы, Тыва Республиканың политиктиг партиязының, хөй-ниити ажылдарының баштыңчызы, удуртукчузу чораан. Ол  2010 чылдың декабрь 1-де  аар аарыгдан үр аарааш, чырык өртемчейден чарлып чоруткан. 2014 чылда Кара-Хөл сумузунуң ортумак школазынга ооң адын тывыскан. Кызыл хоорайда Азияның төвү тураскаалының девискээринде хем эриин Күжүгет Серээевичиниң ады-биле адаан.