Хунан Киров Түлүшевич

  Хунан Киров Түлүшевич – даш чонукчузу, улусчу мастер, Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, Тыва АССР-ниң база Россия Федерациязының алдарлыг чурукчузу.

  Хунан Киров Түлүшевич 1944 чылдың март 4-те Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Үзүүнге малчын ѳг-бүлеге тѳрүттүнген. 1951 чылда Арыг-Үзүүннүң эге школазынга ѳѳренип кирген. 1955 чылда ада-иези Арысканче кѳже берген. Арысканга күш-ажыл башкызы, Ада-чурттуң Улуг дайынының кирикчизи, фронтучу Николай Уткин ыяштан янзы-бүрү дериг-херекселдерни кылып, дириг-амытаннар дүрзүлерин, овур-хевирлерин чазаар турган.

  Сонуургаачал Киров чазанырынга, чуруурунга хандыкшый берген. Ол 6-8 класстардан эгелээш, шуугайга национал угулзалар-биле каасталга дерилгелери кылып, чуруктар чуруур талазы-биле эки дээн ѳѳреникчилерниң санынга кирген. Школачы чылдарында спорттуң янзы-бүрү хевирлеринге, тыва хүрешке, шой кѳдүреринге, хаактаарынга, баг кагарынга, кара адарынга, шыдыраалаарынга тергиин эки ѳѳреникчи чораан.

  Киров Хунан 10-гу классты Шагаан-Арыгның 1 дугаар школазынга дооскан. Хабаровск крайның шериг кезээниң ужар чүүл салбырынга хүлээлгезин эрттирип турда, Тывадан келген эрес эрни командирлери дораан-на эскерип, шериг кезээниң бирги чери дээш, эртип турган спортчу маргылдааларга удаа-дараа киириштирип турган. Хаакка, чадаг чарышка, шыдыраага чемпионнап, бут  бѳмбүүнге база тергиидеп турган. Ол чуруттунарынга салым-чаяанныг болгаш шериг кезээниң Ленин ѳрээлиниң шимелде-каасталгазын  кылып турган. Ырлаар талазы-биле сурагжып, уран чүүл кѳрүлделеринге идепкейлиг киржип чораан.

  Шериг хүлээлгезин эрттирген соонда, Кызылдың профтехучилищезинге тудугжу мергежилин чедип алгаш, тудуг ажылы кылып, чазанып, хѳй чылдарда ажылдаан. Чурук чуруур, каасталгалар кылыр мергежилин бедиткен.

  1970 чылдарда  Киров Түлүшевич амыдыралының аайы-биле Тээлиге кѳжүп келген. Ооң чазаныр, чуруур мергежилин барымдаалааш, Тээлиниң школазынче күш-ажыл, чурулга башкылаарынче чалаан.

            Чогаадыкчы ажылы

  Киров Түлүшович Дондук Тойбухааның арга-сүмези-биле даш чонар уран чүүлче сундугуп, салым-чаяанныг даш чонукчузу кылдыр чонга сурагжаан. Ол 1978 чылда «Сибирьниң аныяк даш чонукчулары» деп делгелгеге баштай кылган эң эки «Те», «Иви», «Кошкар» деп ажылдарын киириштирген. Жюри кежигүннери чаа чурукчунуң ажылдарын эки шынарлыын болгаш ханы уткалыын онзалап демдеглээн. Ол дагдыныкчы башкызынга-даа, чаа даш чонар уран чүүлдүң делегейинче шымнып кирген Киров Хунанга-даа улуг чедиишкин болган. Ол чылдан эгелээш, мастер «Социалистиг Сибирь», «Совет Россия», «Скульптураларның биче хевирлери» деп аттыг регион болгаш республика чергелиг делгелгелерге ажылдарын киириштирип эгелээн. Ооң ажылдары чоннуң сонуургалын оттуруп, бедик деңнелге үнелелди алганнар.

   Киров Түлүшевич чогаадып, сиилип кылган ажылдарын чүгле Бүгү-эвилел, Бүгү Россияга эвес, а Америкага, Японияга, Моолга, Германияга, Швейцарияга, Францияга, Италияга болгаш ѳске-даа чурттарга болуп эрткен делегей чергелиг кѳрүлделерге чаңгыс эвес удаа киириштиргеш, чонну кайгаткан.

   Ус-шевер, уран-талантылыг Хунан Киров хѳгжүм херекселдери – игил, бызаанчы чазаарынга сундулуг чораан. Ол хамнарның кол эдилели  дүңгүрнү база кылыр чораан. Ооң шеверлээн дүңгүрлерин садып алыры-биле, туристер Тээлиже албан кээр турган. Америка, Белгия болгаш ѳске-даа даштыкы чурттарның хамаатылары  ооң үзүлбес аалчылары турган.

Шаңналдары

  «1941-1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынының Тиилелгезиниң 20 чыл ою» деп медальдың, Тыва АССР-ниң, Россия Федерациязының алдарлыг чурукчузу (1991,1999),  «Тыва Республиканың спортунуң болгаш күш-культуразының тергиини» деп аттарның эдилекчизи.