Очур Дмитрий Энешович

Очур Дмитрий Энешович - Тыва цирктиң үндезилекчилериниң бирээзи, эквилибрист, Тыва республиканың алдарлыг артизи. 1926 чылдың январь 20-де Бай-Тайга кожууннуң Хемчик бажының Кара-Чода деп тоолчургу чурумалдыг черге, малчын арат Энеш Иргит оглунуң өг-бүлезинге төрүттүнген. Бичиизинде-ле даглар, сыннар эргип, чалымнарның тиглеринге те, чуңма-биле дөмей кылаштаар дидим кижи турган. Хой кадарып, ырлап, каргыраалап, улуглардан аас-чогаалын дыңнап өскен. 1940-1944 чылдарда Өөредилге комбинадының чанында ажылдап турган театр-музыка училищезиниң цирк талазынга өөренген.

1944 чылда Москваның күрүнениң цирк болгаш эстрада уран-чүүлүнуң училищезинге өөренип, 1946 чылда дооскаш, В.Б. Оскал-оолдуң бөлүүнге кирген. Уран-чүүлге чедиишкиннери: Дмитрий Очур- артист, манеж мастери, каргыраа-хөөмейниң, сыгыттың кайгамчыктыг күүседикчизи, даш-чонукчузу мастер, бот-тывынгыр чурукчу, даштыкы цирк көргүзүглериниң каш удаа мастери. Англияга херген «Сывырындак кырының хааны» деп хүндүлүг атка четкен. Дмитрий Энешович Индияның, Бирманың, Австралияның, Европа, соңгу Африканың чурттарының, Скандинавияның шилиндек цирк мастери болуп келген. 1977 чылда «Чалыы назын» деп цирк бөлүүн тургускан. Тыва цирктиң тергиин, үнделезикчизи. Оон аңгыда ол чонга ады алгаан хөөмейжи, хомуска ойнавышаан каргыраалаар чораан. Бай-Талдың көдээ культура бажыңы Дмитрий Очурнуң адын эдилеп турар. Шаңналдары: Тыва Республиканың алдарлыг артизи. Тыва цирктиң үнделезикчизи, ССРЭ-ниң улустуң артизи Влдаимир Оскал-оол «Тыва цирк» деп номунда бистиң алдарлыг чангыс чер чурттугларывыс Дмитрий Очурнуң, Күжүгет Хензиг-оолдуң дугайында мынчаар чылыы-биле сактып бижээн: «…1939 чылдың күскээр театрга кээп турлагжып, хамык дериг-херекселдеримни бичии өрээлге тургузуп, бодум репетиция эрттирип эгеледим. Меңээ ийи дузалакчы тып алырын чөпшээрээн. Оларга уран-чүүлге хандыкшылдыг, хире чергезинге салымныг оолдар Салчак Чигжит биле Дмитрий Очур ажылдап, меңээ дузалажып, цирктиң бөдүүн чүүлдерин өөренип эгелээн. Оон эгелээш театрның кожууннарже концерттиг үнүүшкүнү мээн киржилгем чокка эртпестээн.  Аъттыг, тергелиг, чамдык черлерге  чадаг чоруп тургаш, кожууннарның ажылчы чонунга бараан болуп, баштай-ла цирк деп сөстү таныштырас аас-кежиктиг болган бис…

1940 чылдың күзүн ТАРН төп комитединиң Чиңгине секретары эш Тока мени кыйгыртыпкан болду. Мээн кайы хире ажылдап турганымны айтыргаш, моон соңгаар сорулгаларывысты сонуургаан. Өөредилге комбинадының чанында ажылдап турар театр-музыка училищезинге цирк салбырын ажыдарын шиитпирлээнин чугаалааш, мени ооң башыкызынга томуйлаан. Цирк уран-чүүлүнге өөренип болур он аныяктарны кожууннардан шилип тывар ажыл эгелээн. Аңаа киргеннерниң аразындан кедизинде барып цирктиң шыырак артистери болган Күжүгет Хензиг-оол, Дмитрий Очур, Алексей Хуурак олар база бар… Цирк салбырынга өөренген оолдарның өөредилгезин эгелээрде, Москвага цирк уран-чүүлүнуң училищезинге өөренип турган дуржулгамга даянып, бодумнуң программамны тургузуп, өөредилгеге хереглээр бөдүүн херекселдерни белеткеп алган бис. Акробатиканың, жонглёрлаарнының бөдүүн аргаларын безин оларга өөредири канчаар-даа аажок берге турган.

Өөренир бажыңга цирк артистерин белеткээринге тааржыр кандыг-даа чүве чок турганы билдингир. Училищениң өөреникчилеринге ниити эртемнерни тываның  хоочун башкылары Алексей Белек-Баир, Лама-Сүрүн, Леонид Чадамба олар башкылап турду. Өөреникчилерниң улуг кезии цирк уран-чүүлүн канчаар-даа аажок сонуургаар, күзелдии-биле өөренир оолдар болган… Кыжын өөренип, чайгы дыштанылгазында Тываның кожууннарынга оюн, концерт көргүзүп чоруп тургаш, бистиң цирк салбырының сургуулдары училищениң сөөлгү курузунга чедир элээн чүүлдерге өөренип алганнар. 1944 чылда училищени доозар үеде Күжүгет Хензиг-оол, Дмитрий Очур, Алексей Хуурак, Евгений Клиновой болгаш ниитизи-биле он четпес кижи арткан. Олар өөредилге чери дооскан дугайында документилерни холга алган. Тыва цирк бөлүүнуң эгези шак ынчаар салдынган. Тывага цирк артисттери мынчаар  төрүттүнүп келген… Училищениң доозукчуларын база-ла театрга ажылдаары-биле быжыглап каан…» Дөзү: Тыва Республиканың алдарлыг артистери.