Өвүр кожууннуң Саглы сумузунуң Борбаанды Маадыр-оол аттыг культура бажыңының төөгүзү

   1954 чылда клубтуң тудуун ол үениң комсомолчулары «Шевер оолдар» (кажа[1]алар тудуп турган 12 кижиден тургустун[1]ган бөлүк тудугжулар) болгаш оларның бригадири Куулар Семис-оол Дакпае[1]вич тудуп кылганнар. Аътка ыяштарны сөөртүп тургаш, баштай клубтуң улуг өрээлин тудуп кылганнар. Арткан өрээлдерни Апак Херелдиң удуртулгазы-биле суурнуң чону демнежип кылганнар. Чаа уран чүүл бажыңы 1974 чылда ажыглалче кирген. Эрги, чаа культура одагларының таваан тудугжу Ооржак Чаптар-оол Мортуй-оолович салган. Клубтуң тудуунга ол үеде совхозтуң эр, херээжен чону демин каткан турган.

    Клуб директорунга баштай Ооржак Дайтон Шыырапович ажылдап чораан. Ол хөй чылдарда суурнуң чонун чыып, улусчу чогаадылганың сайзыралының таваан салган. Ооң соонда бодунуң удуртукчу үлүүн Борбаанды Маадыр-оол Кечилович, Саая Алдын-оол Бадышович, Ооржак Анай-оол, Монгуш Эрес-оол Садыйганович, Саая Минчиир Оолоковна, Сат Кызыл-оол Балчын-Давааевич, Саая Борис Намчалович, Саая Оюмаа Оолоковна, Ооржак Дакал Калгажыковна, Маадыр Татьяна, Дагбыш Александр Васильевич, Кара-Сал Сергей Кокович, Донгак Демир Карымаевич, Кара-Сал Экен-оол Дашович, Сундуй Алимаа Кооповна, Монгуш Ондара Викторовна база ам бо уеде Донгак Солун-кыс Викторовна олар кииргеннер.

     Тывага кино четкизи сайзырап турар үеде, Саглы суурнуң чонунга солун болгаш шынарлыг киноларны хөй чылдарның иштинде киномеханик Саая Калдар-Кыс Данзы-Белековна көргүзүп, кассир кижиниң ажылын база кылып чораан. Ону сөөлүнде Ооржак Сүге Кунгааевич солуп ажылдааш, харысаалгалыг ажылы дээш, «Тыва АССР-ниң алдарлыг ажылдакчызы» деп атка төлептиг болган. 1976-1991 чылдарда Куулар Мөңгүн-оол Семис-оолович Саглы суурнуң көдээ клувунга киномеханиктеп үр чылдарда үре-түңнелдиг ажылдап чораан. Куулар Оскал-оол Чөнүкпенович тускай киномеханик мергежилин доозуп, 1993 чылга чедир чонга кино уран чүүлүн таныштырып, чедиишкинниг ажылдап келген.

    Культура одааның уран чогаадыкчы төөгүзүнге 1992 чылда «Амырга» бөлүү (эрги ады «Адарган») балалбас исти аттырган. Ол үеде ооң тургузуунга Саая Кара-оол Самыяевич, Саая Чойган Тууевич, Ооржак Юрий Чонукович, Саая Омак Борисович үүлезин кииргеннер. Оларның удуртукчузу Куулар Владимир Чонукпенович чораан.

     Кезек үениң иштинде бөлүк ажылын соксаткан турган. 2019 чылда «Амырга» бөлүү катап тургустунуп, суму иштинге, Өвүр кожуунга база Мөңгүн-Тайга, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик кожууннарга, Кызыл хоорайга концерттерин үргүлчү көргүзүп турар апарган. Оюн-көргүзүүн чонга Ооржак Хеймер-оол Делгержепович, Кара-Сал Шолбан Начын-Бораевич, Донгак Буян Оссур-оолович, Донгак Кежик Макаровович, Саая Аяс Владимирович, Ооржак Херел Михайлович олар Ооржак Меңги Владимировичиге баштаткан бараалгадып чоруурлар.

    Эрги-даа, чаа-даа клубтарның иштики болгаш даштыкы байдалын доктаамал арыг-силиг, көрүштүг болурунга үлүүн Ооржак Сержинмаа Артынаевна, Ондар Ошку-Саар Чаг-Доржуевна, Апак Валентина Оолоковна, Куулар Биче-Уруг Оолоковна, Апак Анай-Хаак Кыдат-оолов-на, Монгуш Саяна Тюлюшовна, Ооржак Чойганмаа Мижит-Доржуевна, Дагбыш Онермаа Васильевна киирип чораан. 1996 чылдан бо хүнге чедир арыг-силигни маадыр ие Ооржак Айдынмаа Николаевна тудуп, ажылдап чоруур.

    Саглы суурнуң культура бажыңын үргүлчү чылыг кылдыр одап чораан одакчыларга Донгак Д.Д., Ооржак С.О., Чымбалак С.Т., Ооржак К., Ооржак В.С., Ооржак В.К., Саая В.Б., Саая О.Т., Иргит Р.С., Ооржак А.М., Ооржак Т.Т., Ооржак Э.Д., Ооржак С.Э., Донгак Б.К., Куулар С.Н. хамааржыр. Одакчылар янзы-бүрү хемчеглерге база киржип чорааннар. Чижээ, Саар-оол Чымбалак баян ой[1]накчызы, Улан-Удэ хоорайга «Муңгарава авай» деп шииниң киржикчизи. Амгы үеде одалга ажылын Кара-Сал С.Я., Донгак К.М., Донгак А.А. кылып чоруурлар. Культура бажыңында ак-сеткилдии-биле ажылдап чоруурларның аразында таңныыл Саая А.А., кассир Ооржак Д.С. база кирип турарлар.

     2018 чылда «Борбаанды Маадыр-оол» аттыг уран чүүл бажыңы «Биче-буурай чурттарнын культуразы» деп федералдыг партийжи төлевилелге киришкеш, чаа сцена хеви, 150 сандай база үн үндурер херекселди бүрүнү-биле алган. 2022 чыл Саглы сумузунуң хөгжүлдезинге канчаар-даа аажок эки чыл болган. Культура одааның оран-авазының капиталдыг септелгези «Культура» деп националдыг төлевилел-биле кылдынган. Тыва Республиканың культура яамызы көрүкчүлер залынга 150 чымчак сандайларны, кабинеттер болгаш бөлгүмнер өрээлинге эт-херекселди, амгы үениң үн болгаш чырык өйлээр херекселдерин, чаа сцена хевин берген.

    Бо хүнде культура бажыңында суурнуң улуг, биче чонун уран чүүлге хаара тудары-биле чээрби болүмнер ажылдап Саглы сумузунуң культура бажыңы турар. Ында болуп турар кичээлдерге ийи чүс кижи хостуг үезин сонуургалының аайы-биле чарып, янзы-бүрү хемчеглерге киржип турар. Чайгы үеде школачы болгаш элээди назылыг уругларга түр када дыштанылга төптерин ажыдып, аныяк өскенниң кижизидилгезин болгаш үзел-бодалын, өртемчейже көрүжүн уран чүүл дузазы-биле эки байдалче угландырып турар. Бөлгүмнерни төптүң үш ажылдакчызы, участок эмчизи, библиотекарь, кызыгаар отрядының ажылдакчызы, школаның хөгжүм удуртукчузу болгаш сумунуң салым-чаяанныг сыгытчызы, гармонизи олар демнежип алгаш, эрттирип турарлар. Культура бажыңы бир айда ортумаа-биле 10 хире хемчегни эрттирип, чоннуң сагыш-сеткилин байлакшыдар ажылды чорудуп турар. Суурнуң социал-экономиктиг байдалын экижидеринге уран чүүлдүң улуг дузалыын билип, Саглы сумузунуң Борбаанды Маадыр-оол аттыг культура бажыңының тос кижи тургузуглуг коллективи чаңгыс чер-чурттугларының амыдыралын каастап, чараш, солун болгаш ажыктыг хемчеглерни эрттирер сорулгалыг бо хүнде ажылдап чоруур.

---