Кызыл-Даг суурнуң Александр Салчак аттыг культура бажыңының төөгүзү

     Көп-Сөөк сумузунга культура одааның таваан хой чылдың (1955 ч.) пар айдан эгелеп тургускан. Ынчангы «Тиилелге колхозтуң тудугжулары ол-ла чылдың мечи айда ажыглалга киирген. Ооң эргелекчизинге ол үениң база бир идепкейжизи, комсомолчу Херел Удуш Шыыраповнаны колхозчулар соңгуп алганнар. Ол бодунуң үе чергези, эш-өөрүнүң деткимчези-биле культурлуг амыдыралды чон аразынга суртаалдаар талазы-биле кызымаан көргүзүп аът чылга (1958 ч.) чедир ажылдаан. Культура бажыңының тудуунга ажылдаан ажылчыннарга колхоз шаңнал кылдыр кижи бүрүзүнге кечим шай, 15-20 кг тарааны, 8 кг эътти, 5 кг ааржыны, 6 кг саржагны шаңналга берген. Аът чылдан (1958 ч.) эгелеп клубту бот-тывынгыр композитор Чыган Хертек Чамыянович билдилии-биле удуртуп, кожуун, республика иштинге болгулаан фестивальдарга үргүлчү шаңналдыг черлерни ап келген. Дараазында клуб даргазынга Дагаа чылдан (1969 ч.) Күске чылга (1972 ч.) чедир Хураган-оол Александра Хертековна ажылдаан.

      Ооң соонда Улу чылга чедир (1985 ч.) Херел Николай Херелович он ажыг чыл иштинде көдээ культура бажыңын удуртуп келген. Ол культураның хоочун ажылдакчызы деп аттың эдилекчизи. Үениң негелдези-биле Инек чылында (1985 ч.) чаа культура бажыңын ажыглалга киирген. Чаа туттунган культура бажыңы чүгле директор-биле кызыгаарлатынмайн, уран чүүл удуртукчузу, массовик болгаш техниктиг ажылчыннар биле катай он ажыг ажылдакчыларга чедир өскен. Чаа туттунган культура бажыңы 250 олуттуг залдыг, ус-шеверлерниң чогаадып кылган чараш балконнуг танцылаар өргээзиниң иштин долгандыр ыяш-биле кылган чараш хээлерлиг,  көрүнчүктерлиг, 12 чылдың меңгилерин айыткан тыва календарын Кызыл-Даг суурнуң ус-шеверлерниң чогаадыкчы ажылы-биле шиметинген. Ол үеде одаг ном фондулуг библиотекалыг, чаа дериг херекселдер-биле дериттинген, кинобудкалыг болгаш бильярд залдыг өргээ турган.

     Бо улуг коллективти Инек чылындан (1985 ч.) эгелеп организакчы, талантылыг, баянист, хөгжүмчү Салчак Владимир Шөмбүлович хүлээп алгаш, чоннуң үнелелин ап, удуртукчузу болуп ажылдаан. Уран чүүл удуртукчузунга Херел Николай Херелович ажылдап кирген. 1986 чылдан 1995 чылга чедир Монгуш Санчаа Дыргыевич организакчы талантызын көргүзүп, чоннуң хүндүткелин чаалап алгаш, удуртукчу ажылга үр үениң иштинде ажылдап чораан.  Уран чүүл удуртукчузунга Аптыы Олег Салчакович (1990 чылдан 1995 чылга) ажылдап чораан.

    1995-1998 чылдарда культура бажыңынга уран чүүл удуртукчулап Дилак Эрес-оол Салчакович, массовик Биче-оол Биче-Кыс Хертековна, киномеханик Хомушку Владимир, Розалия Допчаевнаның өг-бүлези ажылдап чораанар. Олар-биле баянист Люндюп Валерий Кыргысович, библиотека эргелекчизинге Бышкак Розалия Тевер-ооловна ажылдап киргеннер. 1996-1998 чылдарда Айланмаа Самбуйевна директорлап ажылдаан, ол үеде уран чүүл удуртукчузунга Долаана Салчаковна, методизи кылдыр Оптуг-оол Алимаа Донмасовна олар ажылдап чорааннар. Алимаа Оптуг-оол амгы үеде культура бажыңында ажылдавышаан.

    1998 чылда культура бажыңын Бышкак Розалия Тевер-ооловна билдилиг удуртуп ажылдааш,  бир  чыл болгаш Сат Сайлык Кара-ооловнага удуртукчу ажылын хүлээткен.  Ол үеден 2005 чылга чедирСайлык Кара-ооловна шыңгыы удуртуп, культура бажыңының кырын бүрүнү-биле дээвиирледип, чаа одалга системазын кылдыртып, ажылынга кызымаан көргүзүп чораан. Ол үеде уран чүүл удуртукчузунга Хертек Рада Владимировна ажылдап кирген. Оон ол 2016 чылга чедир культура бажыңын удуртуп киргеш, хөй санныг кожуун, республика чергелиг мөөрейлерге кирижип, удаа-дараа шаңналдарны ап, чоннуң культуразын бедик тудуп, үлегерлиг удуртукчу болуп ажылдаан. Ол үеде уран чүүл удуртукчузунга ажылдап чораан Имит Салбак Сендажыевна ук чедиишкиннерге үлүүн киирген. Имит 2013 чылга чедир чонунга уран-талантызын көргүзүп, аныяк өскенге үлегерин көргүзүп келген. Ооң соондап уран чүүл удуртукчузу кылдыр Олча Саида Клин-ооловнаны хүлээп алган турган. 2016 чылдан бо хүнге чедир Бичелдей Кара-оол Иргитович культура төвүн удуртуп чоруур.  Коллективте бо хүнде техниктиг ажылдакчылар Биче-оол Чочагай Донмас-ооловна, Чимит Елена Алексеевна, танныыл - одакчылар Севээн Вячеслав Иргитович, Саая Отчугаш Борбак-оолович, Даржаа Кызыл-Кат Донмас-оолович, Оптуг-оол Эмма Эрес-ооловна, модельдиг амгы үеге дүүштүр кылдынган библиотеканың эргелекчизи Бышкак Розалия Тевер-ооловна, техниктиг ажылдакчы Боракай Чойганмаа Камаевна олар ажылдап турарлар.

    Культура төвүнде амгы үеде бичии уругларның, улуг улустың, хоочуннарның хостуг үезин чөптүг ажыглаары-биле байдалды тургузуп, 15 бөлгүмнерде оларны хаара тудуп турар. Ук бөлгүмнерниң киржикчилери боттарының шилип алган угланыышкыннарында ажыктыг чүүлдерни билип ап, янзы-бүрү мөөрейлерге идепкейлиг киржип, салым-чаяанын чонга көргүзүп, үре-түңнелдиг, чедиишкиннерлиг улусчу чогаадылгазын культура ажылдачылары-биле кады сайзырадып турарлар.

 

---