Чонар-даш

Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чанчылдары-биле таныштырылгазы.

Даштар
Тыва чоннуң амыдыралында даштар онзагай ажык-дузалыг. Чер кырындан чыып алыр, чер иштинден казып алыр чүвелерге даштар хамааржыр.
Ыдыктыг даштарның эреңгей данзызы бо-дур:

1. Шай согаажының дажы
2. Чаныы
3. Даспы
4. Шаныыш
5. Оттук дажы
6. Шивит
7. Чат-даш
8. Көдүрер-даш
9. Сай дажы
10. Дээрбе дажы
11. Чараш-даштар
12. Чурумалдыг хаялар
13. Чурумалдыг көжээлер
14. Мал-маган дүрзүлүг даштар
15. Белге дүрзүлүг даштар
16. Эртине даштар

Чонар-даш.
Бистиң Бай-Тайга кожууннуң девискээринде Сарыг-Хая деп даг бар. Ол дагда чонар даш бар. Чер кырында чыдар чонар даш кончуг кадыг. Чер иштинде чыдар чонар даш чымчак болгаш янзы-бүрү өннүг болур. Мен ол дагже үне бергеш, чонар дашты казып алыр кижи мен. Чонар даштан аң-мең дүрзүлерин, мал-маган дүрзүлерин болгаш тоолда кирип турар хувулгаазын амытаннар дүрзүлерин сиилбип кылыр мен.
Чонар даштың ыйбазы кончуг эм. Хорлаңгының бажын билир.
Чонар даштан чүнү-чүнү кылып болурун бичии чаштарга айтып берип турар мен. Чонар дашты холумга туткаш, оон чүнү дүрзүлеп болурун эндевес мен. Чонар даш болза оран байлаа. Шевер кижи чонар даштан чүнү-даа сиилбип кылыр.

Тойбухаа Хертек Коштайович сактып чугаалаан. 1917 чылдың январь 1-де Барыын-Хемчик кожууннуң Хөнделеңге төрүттүнген, 1981 чылдың сеньябрь 4-те мөчээн. Бай-Тайга кожууннуң Кызыл-Даг суурнуң хүн бадар талазында эрги хөөрде орнукшуткан. 1966 чылдың май 20-де дыңнап бижээн. Кызыл. Музей.

---