Тываның Улустуң чогаалчызы Шаңгыр-оол Монгушович Суваңның «Кижи халавы» деп тоожузунга дискуссия

А. С. Пушкин аттыг национал ном саңынга чурт-шинчилел чогаалы болгаш национал библиография килдизиниң ажылдакчылары, февраль 27-ниң хүнүнде, ээлчеглиг «Чылыг сөстүң одаа» деп бөлгүмге, Тываның Улустуң чогаалчызы Шаңгыр-оол Монгушович Суваңның «Кижи халавы» деп тоожузунга дискуссияны эрттирген.

Ук хемчегни сонуургап келгеннер хөй болган: чогаалчылар, башкылар, чогаалга сонуургалдыг аныяктар, өөреникчилер, чогаалчының мөгейикчилери. Оларның аразында Тываның Улустуң чогаалчызы Николай Куулар, Александр Ондар, Александр Шоюн, Лидия Иргит, Борис Балчий-оол, Лидия Ооржак, Нина Эртине база чогаал сайгарыкчызы Родион Донгак.

Чаа-Хөл шынаазын Саян-Шушенск ГЭС-тиң суг шыгжамырының девискээри кылыр дээш, ону аштап, аңаа турган суурларны көжүрүп, өртедип турганы-биле холбашкан болуушкуннарга үндезилеп, «Кижи халавы» деп тоожуну автор бижээн. Тоожуну бижииринге сүмезин берип, ол черлерни кады барып көргүзүп турган, төөгүлүг сактыышкыннары-биле, ол суурнуң хоочун чурттакчызы, шүлүкчү Дегут Демчик үлешкен. База Чаа-Хөлден чогаалчы Юрий Туң-оол ол үеде болган чүүлдер дайын үезинде дег болганын, Чодураалыг-Алаактан чүү-даа артпаанын, аазаан «ак пароходтар»-даа чогун хараадап чугаалааш, сагыш-сеткилдиң хомудал шүлүүн номчаан. База ол чер чурттуг аныяк шүлүкчү Тимур Кадын-Нава авазының сактыышкыннарын сактып, хөңнү дойлуп, аныяк өскенге бо номнуң кижизидикчи утказы улуг дээрзин демдеглээн.

Чөөн-Хемчик кожууннуң Хорум-Даг суурундан тыва дыл, төрээн чогаал башкызы Шойдак Маргарита Дугаржаповна өөреникчилери-биле келген. Хоочун башкы чогаалга хамаарыштыр бодунуң үзел-бодалын илередип, чогаалчыга тураскааткан шүлүүн номчааш, белекке берген. База өөреникчизи Ай-Хаяа Шойдак чогаалчының номнарын номчуурунга сонуургалдыын илередип, солун илеткелди кылган.
Келген кижи бүрүзү чогаалга хамаарыштыр боттарының үзел-бодалдарын сеткил-хайныышкынныг илередип, төөгүлүг, үнелиг чогаал дээрзин демдеглеп, номда чүгле кижи халавы эвес, бойдус халавын уран сөстүң күжү – биле шынныг бижээн, онзагай чогаал деп бадыткааннар.

Келген аалчылар чогаалды уламчылап, хөй томнарлыг кылдыр бижиирин күзеп, чогаалчының бийири улам-на бижиттингир болурун йөрээгеннер.

---