Хоорайывыстың аттары

  1. Орус-Бажың – амгы хоорайывыстың баштайгы ады бо. Ону 1890 чылда үнген делегей чуруундан кɵрүп болур. 1929 чылда маңаа чораан немец эртемден болгаш аян-чорукчу Отто Менхен-Хелфен «Тываже аян-чорук» деп номунга мынча деп бижээн: «1890 чылда үнген картада Кызыл-Коданың орнунда «Орус-Бажың» деп демдеглеп бар. Сɵɵлүнде барып, чижеглей алырга 1914 чылда, Орус-Бажыңның орнунга «Ак-Хаанның хоорайы» - Белоцарск кɵстүп келген». Ынчангаш хоорайывыстың бирги ады Орус-Бажың болган-дыр. 2. Белоцарск- хоорайывыстың ийиги ады. Ол ат Урянхай крайның административтиг тɵвүн тɵлевилеп база тудуп эгелээрде (1914 чылдың эгези) тывылган. 3. Урянхайск- хоорайывыстың үшкү ады. Октябрь революциязы тилээш, Ак-Хаан дүшкен болганда, крайның орус чурттакчыларының 1918 чылдың март 16-20 хүннеринде болган дɵртку съездизи Белоцарскини Урянхайск кылдыр эде адаан. Тɵɵгүчүвүс В.А. Дубровский «Первые Советы в Туве» деп номунга мынчаар бижээн: «Урянхайский народ объявляет, что отныне он освобождается от русского покровительства (протектората), будет управляться совершенно самостоятельно и считает себя свободным, ни от кого не зависимым народом». Хаан чазааның күш-биле былаап алган таңмаларын Амбын-Ноянга болгаш кожуун дүжүметтеринге дораан эгидип берген. 4. Красный городок азы Кызыл-Кода (Сɵɵлүнде Кызыл хоорай болу берген) - хоорайывыстың дɵртку ады. Крайның орус чурттакчыларының 1920 чылдың сентябрь 14-те болган чээрбиги съездизи Урянхайскини Красный городок кылдыр эде адаан. Хоорайывыстың дɵрткү ады Кызыл хоорай болуп, делгереп турары бо. Чогум боттарывыс хоорайывыстың адын адаарынга кажан-даа киришпээн бис. «Хем-Белдир хоорай» деп ат парлалгада-даа, тɵɵгү документилеринде-даа, Күрүне архивинде-даа чок. Кандыг-даа дыл кырында ол чок болган. Тус черниң адын ийи-чаңгыс кижилер хоорайның ады деп бодаан хевирлиг, ооң үндезини чок. Чооду Кара-Күске. «Кызылывыс», 2006 чыл. #Культуратувы #Тува #Тыва #нацархивт

---