Дата•
21 апреля 2022 г. 16:54
ТАР-ның 15 чыл оюнда болгаш черле мөге салырының чуруму
1. Мөгени салырда, ол салыр санында-ла бир салыкчылыг турар. Салыкчы болза, ук мөгезин чазап сургаар болгаш ооң чурумун эргелээр. Ооң чуруму дээрге: мөгени салып үндүрерде таваржыр ийи мөгениң салыкчылары тус-тус мөгелериниң кожуун, суму, арбанының дугаарын болгаш ам ажылдап турар чери, база дужаалын ыяап-ла хөйге дыңнангыр кылдыр кыйгырар. Чижээлээрге: “Чөөн-Хемчик кожуунунуң Шеми сумузу 4 дугаар арбанның мөге Чамыяң” дээн ышкаш ийикпе азы “Улуг-Хем кожуунунуң Шагаан-Арыг сумузу, ам Кызыл хоорайда Тыва төп кооптуң ийи дугаар даргазы мөге Торлаа”, азы “Тес-Хем кожуунунуң Эрзин сумузу 5 дугаар арбан, ам революстуг шеригде мөге Теребиши” дээн хевирлиг кыйгырар.
2. Мөгелер хүрежип тургаш содак чеңинден тударын болгаш хол кыскаштаар, өске-даа кижиге кемниг чүүл-биле хүрежирин соксатса чогуур. Ол болза кижиниң өштүнге хоралыг болур.
3. Ыяап-ла содак, шудактыг мөгени хүрештирер.
4. Аргалыг болза, тыва кадыг идик-биле хүрежир.
5. Мөгени ушкан деп санаарда, дискээн черге шашкан ийикпе азы ылап ушканын санаар. Бир эвес холу черге дээптер болза, ону ушкан деп санавас.
6. Хүрежир мөгелерниң бодунга сагыыр болза чогуур чүүлдери: а) арага ишпес херектиг, улуг уйгуну тырттар, оон өске-даа камнаныр чүүлдерин сагыыры доң чугула.
7. Ылаңгыя хүрежир өйүнде эки чунуп алган турар. Арыг-шевер чүүлун эки сагыыр болза чогуур.
8. Мөгени салып үндүрерде ооң ат-сывын ыяап-ла кыйгырып дыңнаткаш, ам салыр.
9. Мөгелерни салып үндүрериниң мурнунда ийи таланың мөгелерин бүрүн хеп, шини-биле четче белен кылдыр чыскаап алган турар ужурлуг.
10. Хүрешкен ийи мөгениң аразында ийикпе, салыкчылар талазындан маргылдаа үнер болза, ону үзе шиитпирлеп турар төлээде, 3 кижилиг шииткекчилер тургузар.
11. Салыр мөгелерниң онаан таарыштырар төлээде, 4 кижилиг даңзычылар тургузар. Ол даңзычылар болза, салыр мөгелерниң онаашкын аразын саат чок дүрген таарыштырып турар ужурлуг.
Төп комис.
1936 чылдың март 4-түң “Шын” солундан алган материал.
#Культуратувы #Тува #Тыва #нацархивтува #история #төөгү #хүреш #чуруму #ШЫН