Категория библиотеки: Традиции и обычаи

Обряд айыс

Обряд айыс

Охота на соболя традиционно сопровождались особым ритуалом айыс. Айыс – это охотничья удача. Айыс салыр «взять, приобщиться к удаче». В Туве этот ритуал присутствует только при охоте на соболя.            Догнав и подстрелив соболя с собакой, охотник давал некоторое время собаке покусать соболя. Делалось это по двум причинам, с одной …

Традиционный обряд, посвященный добыче медведя

Традиционный обряд, посвященный добыче медведя

Охота как важная часть традиционной жизни тувинских мужчин требовала соблюдения ритуальных и моральных предписаний, существовали природоохранительные нормативы в отношении тайги, воды и животных. Находясь на охоте или в пути, охотник должен был соблюдать определенные неписаные правила и запреты. Традиционная охота тувинцев состояла из нескольких важных этапов, на каждом из которых …

Аңчы кижиниң эт-херексели

Аңчы кижиниң эт-херексели

Тыва чурту бурун шагдан аң-мең-биле кедергей байлак ораннарның бирээзи. Ынчангаш тыва кижи – аңчы. Аң тывыжы эр хиндиктиг тыва кижиниң амыдыралында бир кол ажыл турган. Аңчылар кажан-даа аңны кыра адып, когун үзүп чорбаан, боттарының салгалдан салгалче дамчыдып чорууру бижиттинмээн дүрүмнерин, чаңчылдарын хажытпайн сагып чоруур. Тыва аңчы аң-меңниң амыдыраар аргазын кедергей …

Детская колыбель Цэнгэльских тувинцев Монголии

Детская колыбель Цэнгэльских тувинцев Монголии

Детская колыбель была и остается очень важным, священным предметом в жизни кочевых народов и, в частности, для цэнгельских тувинцев. Она не потеряла своего практического значения и в настоящее время. Ею до сих пор широко пользуются чабаны-скотоводы и охотники-оленеводы, а также жители сельских местностей. Хорошо приспособленная к кочевому образу жизни детская …

Өг-бүле кижиниң сүзүү: Көгүдүглер

Өг-бүле кижиниң сүзүү: Көгүдүглер

РФ-ның Президентизи Владимир Путинниң шиитпири-биле 2024 чылды Россияда Өг-бүле чылы кылдыр чарлаан.Тыва Республиканың Национал архивтиң тыва өг-бүлениң ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.Көгүдүглер.Идик-хеп кетпес уругларга көгүдүглер:Теп-теп, кежээкей,Теве сарыг идииң кет,Топ-топ, кежээкей,Тонуң кет, чарашпай.Хептерин боду кедерКежээпейни көрүңер даан,Тонун кеткеш базыпты,Тоолзуг маадыр көрүңер даан!Чаа кылаштап өөренип турда:Бирээ, ийи, бөөп-бөөп,Бир бастым, бөөп-бөөп.Бөөп-бөөп, бөпүйлең,Бөпүй-бөпүй бурунгаар,Бирээ, ийи, уш…Майтак койгун …

Аъттың дериг-херекселдери, Сенгел тываларында ооң хевирлери

Аъттың дериг-херекселдери, Сенгел тываларында ооң хевирлери

        Тываларның шаг тѳѳгүден ынаныштыг чарылбас ѳңнүү – аът. Ону ырак-узак чорук кылырда, мал кадарарда,  аал кѳжүрерде мунарындан ангыда, байырлалдар үезинде оюн-тоглаага, чарыштарга каастап алгаш киириштирер. Ол тыва кижиниң хей-аъдын кѳдүрүп чоруур эң-не эрес, кашпагай, шыдамык амытан. Аътка ѳске малдарга бодаарга, хѳй дериг-херексел, эдилел негеттинер.            Эзер …

Страна древнейших скотоводов

Страна древнейших скотоводов

Южная Сибирь и Центральная Азия относятся не только к областям древнейшего скотоводства Старого света, но и являются одним из мировых центров одомашнивания животных, где поныне еще иногда встречаются лошадь Прже­вальского, дикие двугорбые верблюды и олени — ближайшие сородичи разводимых здесь домашних животных. Уже пять тысяч лет назад здесь обитали племена, …

Алдын Шагаа моорлап кел чор!  Шагаага белеткел

Алдын Шагаа моорлап кел чор! Шагаага белеткел

Бистиң бурунгу өгбелеривис час, чай, күс болгаш кышты чылдың эргилдези кылдыр ылгай билип турар апарган үеден бээр шагаалап турар апарганы тыва тоолдардан билдинип турар. Шагаа дээрге эрги чылды аъткарып үдээри болгаш үнүп келген чаа чылды байырлап уткууру-дур.Тывалар Шагааны он ийи чылдың эргилдезин барымдаалап эрттирер турган. Оларның эреңгей чыскаалы бо: 1. …

Өг - тыва чоннуң амыдыралының өзээ: Малды өстүрери

Өг - тыва чоннуң амыдыралының өзээ: Малды өстүрери

Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.Тыва улус малды янзы-бүрү аргалар-биле чаажыктырып, өөредип, кижини кагбас кылдыр чаңчыктырып чораан. Хой, өшкү, инек, сарлык, иви малдарны коданын кагбас кылдыр бичиизинден өөредир.Анай, хураганны челелээри.Хой, өшкү эңдерилдир оолдап туруп бээр болза, тускай челе кылгаш, оолдарын бир черге аңгылай челелеп чаңчыктырар. Челелээриниң кол …

Кышка белеткел. Чиш.

Кышка белеткел. Чиш.

Кышка белеткел. Чиш.Үүже.Үүжени кылыры база тускай чурумнуг. Инек сокканда ооң шандырлыг төжүн аңгылап кезип алгаш, анаа эң-не чиштиг, чаглыг эъттерни үүжелээр. Үүжеге бир үттүг чарын, төжүн, хендирбе, ээги, чүрек, бүүрек, тырткан дээш өске-даа хайындырарынга эптиг эъттерни суккаш, шандырны сакпактары-биле борбайтыр шидип/дээшкиннеп каар. Үүжени тыва чоннуң чаңчылы-биле Шагаа бүдүүзунде чазар. Үүже …