Ие болгаш шулукчу

    «Чалым хая тиглеринден чазын частыр казылганнын окпен чечээ» – бо уран-чечен овур-хевир З.А. Намзырайнын «Казылганнын окпен чечээ» деп чаа номунун лейтмотиви болуп, чыындынын кол утказын чиге дамчыдып, авторнун соолгу чылдарда чурттап эрткен «чурээнин намдарын» номчукчуга ажыдар.

     Ук чыындынын автору Зоя Алдын-ооловна Намзырайны тыва шулук могейикчилеринге билбес кижи барык чок боор. Бо бичежек дурт-сынныг, даады-ла чугуруп чоруур, каттырымзаан чазык шырайлыг, дузааргак бодуун ие кижинин буянын коргеннер хой. Кызыл хоорайнын кудумчуларында тояап чоруур ыттардан эгелээш, тенек-кенен бичии оолдарга, дижен-бизен кырганнарга чедир дузалаар, олар дээш сагышсыраар, ажаанзыраар, быжырган хуужуурларын безин улеп берип чоруур ава-ла болгай. Ындыг буянныг иелер бистин Тывада кайы ковей. Оларнын аразында шулук бижиир салым-чаяанныглар харын санныг – ла боор. Бодунун биче сеткилдиинден ийикпе азы шажынчы кузелинден ийикпе осклерден ылгалбазын кызыдар, анаа-ла бодуун ие будужу-биле ажы - толун, оларнын уруг-дарыын азыражып чораан кижи…

   З.А. Намзырай чогаал талазы-биле кандыг-даа тускай эртем дооспаан-даа болза, торумелинден салым-чаяанныг, алыс улусчу хевирнин шулукчузу бооп, Тывага 60 чылдарнын эгезинден-не ат-алдары алгый берген шулукчу. Тыванын сураглыг херээжен шулукчулери – баштайгы бот-тывынгыр чогаалчы Донгак Барыкаан, Улустун чогаалчызы Екатерина Танова оларнын соон дарый коску шулукчу бооп, бежен ажыг чылдын нуурунде чонунга шулуктери-биле бараан болуп келген хундулуг огбевис апарган. Ол хиреде оон намдарынын, чогаалдарынын дугайында тускай ажылдар барык бижиттинмээни биске, чогаал шинчилекчилеринге, эп чок болбастын аргазы чок дээрзин миннир апаар бис. 

   З.А. Намзырай 1941 чылдын сентябрь 7-де Барыын-Хемчик кожууннун Шекпээрге мал-чер ажыл-агыйлыг ог-булеге торуттунген. Ада-иези Тыванын аар улетпурунун эгези – алдын уургайларынын баштайгы ажылдакчылары чораан. Ол дортен ажыг чылдар дургузунда Тыванын культура болгаш ооредилге адырларынга библиотекарьлап, Тыванын ном ундурер черинге машинакчылап ажылдааш, 1998 чылда хундулуг шолээже унген. Ийи кыстын, ийи оолдун авазы, тос уйнуктарнын кырган-авазы. Баштайгы шулуу 1957 чылда «Сылдысчыгаш» солунга парлаттынган. Чеди шулук чыындыларын чырыкче ундурген. Тыва Республиканын Чогаалчылар Эвилелинин кежигуну, Тыва Республиканын культуразынын алдарлыг ажылдакчызы. Оон шулуктери школа программаларынче база кирген. З. Намзырайнын шулуктеринге Бегзи Каадыр-оолдун, Сергей Бадыраанын, Данзын Кертик-оолдун, Григорий Базырнын бижээн аялгалары чоннун ынак ырлары апарган («Шончалайым», «Анай-Хаак», «Эглип келир куштарым», «Авам мени манап орар» дээш оон-даа оске.

 

---