Чоннуң мерген угаадыы

Тыва Республиканың Национал архиви республикада чарлаттынган эп-каттыжылга чылында Россияның болгаш Тываның хөй нациялыг чоннарының эптиг-демниг чоруун, найыралын, езу-чаңчылдарын таныштырар.

Буддизмниң үндезиннери.
Дөрт ачы-буянныг алыс-шын ундезиннери:
1. Делегейде хилинчек-човаланнар бар. Чижеглээрге, аарыг-ааржык, кырыыр назын, өлум, ынак улузу-биле чарлыышкын азы күзээн чүвезиниң холга кирбези.
2. Хилинчек-човаланнарнын чылдагааны – ол дээрге кузээшкиннер болгаш чазый-чилби база бодунга ынак чоруктардан укталып тывылган кузел-чуткул-дур.
3. Хилинчек-човалаңнарны чок кылыр дизе, күзээшкиннерни ап октаар херек. Ыяш төндүр хып каарга, одагның өже бээри дег, шак-ла ынчаар, күзээшкиннер оон ыңай чок болза, хай-халаптар база төне бээр.
4. Хилинчек човалаңнарны чок кылырының оруу – ол дээрге Ортузунда орук, өскээр чугаалаарга, Ачы-буянныг Сестиң оруу-дыр. Ол мындыг болур:
- шын билип алыышкын;
- шын шиитпир;
- шын чугаа;
- шын хөделиишкин;
- шын амыдырал;
- шын сорук-күжениг;
- шын угаашкын;
- шын кичээнгей мөөңнээшкини.

Арын-нүүр: шын чугаа, шын хөделиишкин, шын амыдырал.
Сагыш-сеткил культуразы: шын сорук-күжениг, шын угаашкын, шын кичээнгей мөөңнээшкини.
Мерген угаан: шын билип алыышкын, шын шиитпир.

Будданың амыдыралы. – Хаммалава Саддхатисса. – Бүрүн Арыглал-хосталыышкынга четкен индий тажы. – Тываның ном үндүрер чери. – Кызыл – 1993. – арыннар 26-27.

---