Казырыкпай Борис Оюлович

Казырыкпай Борис Оюлович (1957 – 2011) – шүлүкчү, очулдурукчу, чогаал шинчилекчизи, башкы.

Ол 1957 чылдың июль 22-де Тыва автономнуг областың Мөңгүн-Тайга районнуң Кызыл-Хая суурга төрүттүнген. Мугур-Аксы ортумак школазын дооскаш, шериг албан-хүлээлгезин Казахстанның Семипалатинск облазынга эрттирген. Ол 1977 чылда халажып келгеш, Мугур-Аксы школазының интернадынга кижизидикчи башкы бооп ажылдап эгелээн. Интернатка бир чыл ажылдааш, Кызылдың күрүнениң башкы институдунуң филология факультединче дужаап кирип алган. Студент чылдарында улустуң аас чогаалынга хандыкшып, уран чогаалдың далайынче шымнып кирген. Тываның сураглыг критиги Антон Каваевич Калзан-биле Даг-Алтайга аалдап барып, алтай улустуң аас чогаалын өөренип шинчилээш, тыва улустуң аас чогаалы-биле деңнеп, шинчилел ажылының шенелдезин кылган.

Борис Оюлович башкы институдун чедиишкинниг дооскаш, дараазында чылдарда Мөген-Бүрен, Мугур-Аксы школаларынга башкылап, улус өөредилге килдизинге инспекторлап, “Башкы”, “Улуг-Хем” сеткүүлдеринге оралакчы редакторлап, Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунга эртем ажылдакчызы бооп үре-түңнелдиг ажылдап чораан.

Чогаал ажылы

Б. Казырыкпайның чогаал ажылы 1988 чылда эгелээн. Ол “Бодалдар”, “Сеткилимниң челээштери” деп шүлүктер чыындызың автору. Ол тыва чечен чогаалга ынак болгаш, талантылыг шүлүкчү, чаңгыскурсчузу А. Үержааның “Хээлер”, “Саарыг ыры” болгаш Саая Майнактың “Шалың” деп номнарынга рецензияларны бижээн. Автор очулга ажылынга сундулуг чораан. Ол В. Шукшинниң, Б. Укачинниң, О. Хайямның чогаалдарын, кыдат, япон лириканы чедимчелии-биле тыва дылче очулдуруп, номчукчуларның сонуургалын оттурган. Ооң бижээн шүлүктери, очерктери, очулгалары, чогаал сайгарылгазынга хамаарышкан критиктиг чүүлдери, эр кижилерниң амыдырал-чуртталгазынга, мөзү-шынарынга тураскааткан бодалдары республика солуннарынга, “Улуг-Хем”, “Башкы” сеткүүлдеринге парлаттынып турган.

Салым-чаянныг шүлүкчүнүң 2001, 2007 чылдарда республиканың оолдарының мөзү-шынар кижизидилгезинче угланган “Эр чол” деп өөредилге ному чырыкче үнген. Чогаалчы школачы оолдарның ѳѳредилгезинден, хѳй-ниити ажылдарындан оспаксыраары кѳскүлең апарганын база ѳг-бүлелерде адаларның талазындан ажы-тѳл кижизидилгезинге киржилгези сулараанын, оолдарынга үлегер-чижек болуп шыдавайн чоруур адаларның барын эскерип, элээди оолдарның мѳзү-шынар кижизидилгезинче хѳй-ниитиниң кичээнгейин углавас болза, байдал дүвүренчиг-дир деп чүвени билгеш, номунда улусчу чаңчылдарны суртаалдап, чоннуң хей-аъдын кѳдүрген. Автор элээди оолдарга ажыктыг арга-сүмелерни, чагыгларны номунда берип турар. Ол номну республиканың школаларында өөреникчилер сонуургап, номчуп турарлар.

Ооң аңгыда талантылыг автор “Ожук даштары” деп жанрны эки шиңгээдип алганындан бир янзы, солун доктааттынгыр үлегер домактарны бижип чораан.

Чижээ: Бодап алган бодалывыс үнези –

Болур-болбас, бүдер-бүтпес утказы

Бодувустуң чаңывыстан хамааржыр.

“Сеткилимниң челээжи” деп номунда ажы-төл болгаш ада-иелерниң харылзаазы ырап, чамдык оолдар болгаш уругларывыс боттарының амы-тынынга четтинип турары Б. Казырыкпайның сагыш-сеткилин дүвүредип, балыглап чоруурун бижээн.

Борис Оюлович уругларның кижизидилгезинге хамаарышкан американ журналист Ливингстон Ларнедтиң “Аданың алдаглалы” деп чүүлүн очулдурган.

Ол Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, алды ажы төлдүң төлептиг адазы, хөй уйнуктарның ынак кырган-ачазы, чоннуң хүндүткелдиг башкызы чораан.  2011 чылда мөчээн.

Кол парлаан номнары:

1. Казырыкпай алышкылар. Бодалдар: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 2000. – 72 ар. Братья Казырыкпай. Раздумье: стихи.
2. Сеткилимниң челээштери: шүлүктер, очулгалар, очерктер. Кызыл: – ТывНҮЧ, 2008. – 128 ар.