Аракчаа Куулар Мунзукович

Аракчаа Куулар Мунзукович – прозачы, журналист.

Ол 1922 чылдың июль 15-те Тыва Арат Республиканың Чөөн-Хемчик кожууннуң Дагыр-Шемиге  малчын араттарның өг-бүлезинге төрүттүнген. Бичиизинден тура ада-иезиниң малын кадарып, күш-ажылчы базымнарын эгелээн. Ол үениң байдалы-биле тыва бижикке өөренип ап, эртем-билигни бот-өөредилге-биле  чедип алган. Тываның Революстуг аныяктарының эвилелиниң эге организацияның секретарынга, оон Өвүр кожуун комитединиң килдис эргелекчизинге ажылдап чораан.

1948  чылда Куулар Мунзукович Кызылдың совпартшколазын дооскан соонда, амыдыралын журналистика, солун, парлалга-биле холбаштырган.

Чаңы бөдүүн, шыжыгарын билбес, чону-биле ажык чугаалажыр, кандыг-даа байдалда бодалга алзыпкаш, олче шымныга берген чоруур, бойдусту бодундан артык хүндүлээр Аракчаа Куулар каяа-даа ажылдап чорааш, ажылынга сеткилинден бердинип, бодунуң мерген-угаанын көргүзүп, улуг-биче чоннуң хүндүткелин чедип ап чораан.

Ол 1952 чылда, «Тываның аныяктары» солуну тыва, орус ийи дыл кырынга үнүп турар үеде, харыысалгалыг секретарынга томуйлаткан. Куулар Мунзукович аңаа секретарьлап турда, солуннуң дыл-домаа, литературлуг чазалгазы экижип, ооң арыннарынга солун материалдар, ылаңгыя чогаалдар хөйү-биле парлаттынып эгелээн. Тываның аныяктарының амыдыралы болур-чогууру-биле чырыттынып турган. Куулар Мунзукович аныяктарның күш-ажыл болгаш мөзү-шынар кижизидилгезинче кичээнгейни угландырып, секретарьның ажылын чогуур деңнелге  кылып чораан.

Аракчаа Куулар «Шын» солуннуң көдээ ажыл-агый килдизинге хөй чылдарда эргелекчилеп, хүндүлүг дыштанылгаже үнгүжеге чедир ажылдаан. Ооң ажылынга харыысалгалыы өскелерден черле ылгалдыг, онзагай. Куулар Мунзуковичиниң Тыва иштинде барбаан-четпээн чери чок, хүн бүрүнүң амыдыралын чырыдып, кажаа-хораа, өдек-кыштаг, алаак-шынаа, хову-шөл дээш кезивээн, барбаан чери чок, чай алынмас ажылдап чораан.

Чүнүң-даа мурнунда кончуг принципиалдыг, быжыг тура-соруктуг, шынчы болгаш дорт сөстүг журнализивис кызымак, кежээ малчыннар дугайында хөйнү бижип, ол кижилерниң ат-алдар, шаңнал-мактал чедип алырынга улуг үлүүн киирген. Чижелээрге, «Революцияның чалбыыжы» совхозтуң хойжузу И. Сафоновтуң, «Кызыл тараачынның», Турандан бригадир Доронинниң дугайында очерктерни бижип, чырыкче үндүрген.

Чогаал ажылы

Аракчаа Куулар чогаал ажылын 1956 чылда эгелээн. Ооң баштайгы ному – чечен чугаалар чыындызы «Кажар сыын». Ол – хөй санныг чечен чугааларның, очерктерниң, демдеглелдерниң автору. Салым-чаянныг прозачы бодунуң чогаалдарынга республиканың амыдыралын, күш-ажылдың кижилерин чуруп көргүзеринден аңгыда, уругларга, бойдус камгалалынга хамаарышкан тоожуларны, чечен чугааларны хөйнү бижээн. Ылаңгыя бойдус камгалалының айтырыгларын чидии-биле көдүрүп, бойдуска камныг, хумагалыг болурун, чөптүг ажыглаарын кыйгырып чораан.

Чогаалчының «Кажар сыын»,  «Медээчи куш», «Алдын чуурга», «Сыынак» болгаш өске-даа номнары ховартаан, библиографтыг ховар экземплярлар апарган.

Аракчаа Куулар орус болгаш моол дылдарда чогаалдарны тыва дылче очулдуруп, номчукчуларның сонуургалын оттурган.

Кол үндүрген номнары:

1. Кажар сыын: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1958. – 22 ар. Хитрый марал: рассказы.
2. Медээчи куш: уругларга чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1964. – 28 ар. Кедровка: рассказы для детей.
3. Алдын чуурга: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1967. – 124 ар. Золотое яйцо: рассказы.
4. Сыынак: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1969. – 105 ар. Мараленок: рассказы.
5. Элдептиг киш: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1974. – 124 ар. Удивительный соболь: рассказы.
6. Сыынныг-Дөңгүлек: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1985. – 56 ар. Маралья Сопка: рассказы.
7. Кара-Ашактың кускуну: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1990. – 124 ар. Ворон Кара-Ашака: рассказы.

Шаңналдары болгаш аттары

Куулар Мунзукович – СССР-ниң журналистер Эвилелиниң кежигүнү, Тываның чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнү. Ол Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Хүндүлел бижииниң, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш»  деп медалдың эдилекчизи чораан.

Өг-бүлези

К. М. Аракчааның баштайгы өөнүң ишти чалыы назынында чырык өртемчейден чарлып чоруткан. Салым-чаянныг чогаалчы, ажылынга бердинген журналист дөрт ажы-төлүнүң чоргаарланыр ачазы бооп, оларны түретпейн кижизидип, чурттап чораан.

Куулар Мунзукович Зоя Борандаевна-биле салым-чолун кадып, 25 чыл ишти чурттаан. Олар найыралдыг, үлегерлиг өг-бүлелерниң бирээзи бооп, чон мурнунга ат-алдарлыг, хүндүлүг кижилер бооп, чогаал болгаш эртем ажылының балаттынмас изин арттырганнар.

Ол 1993 чылдың февраль 13-те мөчээн.