Шаравии Валерий Севилбааевич

Шаравии Валерий Севилбааевич (1929 – 2003) – шүлүкчү, журналист, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң депутады, ССРЭ-ниң Журналистер Эвилелиниң кежигүнү.

Ол, 1929 чылдың май 29-та, Тыва Арат Республиканың Чөөн-Хемчик кожуунда Чадаана хем кыдыында Чудук-Кажаа деп черге Севилбаа биле Часкалдың дун оглу бооп төрүттүнген. Валерийниң ада-иези ажылдаарынга кончуг ынак, холу куруг олурбас, ийелээ даараныр,  аажок кежээ улус чораан. Авазы Бажың-Алаак школазының интернадынга чээрби чыл ишти хлеб быжырып келген. Ачазы бызаңчы, дарган, демир аймаандан янзы-бүрү сыргаларны, билзектерни, эзер-чүген каасталгаларын кылыр турган.

В. Шаравии өг-бүлениң улуг оглу болгаш ада-иезинге дузалажып, мал кадарып, тараа тарыжып, сиген белеткежип, кажаа-хораа тутчуп тургаш, чүгле 11 харлыында Хайыракан школазынга өөренип киргеш, ону тергиин эки демдектер-биле дооскан. Ооң соонда улуг класстарга өөрензин дээш, Кызылдың 2 дугаар школазынче чорудупкан. Аңаа 9-ку класска өөренип тургаш, В. Шаравии школаның комсомол комитединиң секретарынга соңгуткан, а 10-гу класска школаның хана-солунунуң редколлегия кежигүнү апарган. Ол ном номчуурунга ынак, өөрениринге сундулуг, дыңнангыр, топтуг-томаанныг, школачы чорааш-ла, шүлүк чогаадырынга салым-чаяанныг турган. 1950 чылда школаны шыырак дооскаш, Абаканның башкы институдунче дужаап кирип алган.

Ажылчы базымнарын 1951 чылда «Шын»  солунга корректорлап эгелээн. Оон «Сылдысчыгаш» солунга  баштай чогаал ажылдакчызы бооп, оон килдис эргелекчизинге чедир ажылдаан. 1952 чылда комсомолдуң Дээди школазының журналистика факультединче өөренип чоруй барган. Ону тергиин эки дооскаш, «Тываның аныяктары» солунга килдис эргелекчилей берген. 1956 чылда «Сылдысчыгаш» солуннуң харыысалгалыг секретары кылдыр томуйлаткан. 1957 чылда Хабаровскиде партияның Дээди школазынче дужаап кирип алган. Аңаа үш чыл өөренип турда, «Тываның аныяктары» солуннуң редакциязы харыысалгалыг секретарь олудунче чалаан. Аңаа ийи чыл ажылдааш, КПСС обкомунуң инструкторунга томуйлаткан. 1968 чылда Тываның радио-телевидение комитединге оралакчылап, дараазында телестудияга директорлап чораан. Черле салымы ындыг турган боор. Катап база «Шын»  солунга редакторлай берген. Хөй чылдарда массалыг информация чепсектеринге ажылдап чораан болгаш, ооң өөреткени корреспондентилер, журналистер хөй.  Дүн-хүн дивейн журналисчи ажылынга үе-шаан, күжүн чарыгдап чорза-даа, чогаалчы салым-чаяанын кагбайн чораан.

Чогаал ажылы

В. С. Шаравии баштайгы шүлүктерин 1947 чылда бижип эгелээш, республика солуннарынга парладып эгелээн. 1968 чылда «Авамга» деп шүлүктер ному чырыкче үнген. Дараазында «Сеткилимниң аккыр чечээ» деп шүлүктер, балладалар база шүлүглел чыындылары бижиттинген. Ында автор бодунуң чалыы үезин, өскен-төрээн черин алгап-мактап, сагыш-сеткилин илереткен. 2000 чылда «Салым-чолдуң шорааннары»  деп романы парлаттынган. Романда Тываның 1921 чылдың мурну, Тыва Арат Республика, Совет Тыва үезин төөгүп бижээн. Ак биле кара, амыдыралдың аак-кээги болгаш аас-кежии, эрткен оруувустуң эрбеннери болгаш эки талалары кижи-бүрүзүнүң салым-чолу-биле холбашкан деп чогаалчы номчукчуга тодаргайы-биле билиндирип турар. «Салым-чолдуң шорааннары» – амыдыралдың агымын чураан, хөй маадырлыг,  чон дугайында роман.  Ында автор редактор кижи болгаш домактарны чедимчелиг, онзагай тургузуп, ховар сөстерни ажыглаан.

В. Шаравииниң кайы-даа ному, кандыг-даа чогаалы төрээн чурту-биле, төрел чону-биле тудуш. Шүлүктери, шүлүглээн чечен чугаалары, тоолчургу чугаалары, элдеп чугаалары «Карман оору», фельетоннары «Шляпа», «Бустаар буга», кижизидилге болгаш  амыдырал-чуртталга-биле тудуш. Элээн хөй шүлүктери ырылар болу бергилээн. Чижээ: «Оой-оой», «Чинчи-шуру».

Чогаалчы очулдурулга ажылынга база күжүн шенээн. В. Бонч-Бруевичиниң «Ленин биле уруглар» деп чечен чугаалар чыындызын тыва дылче очулдуруп, номчукчуларның сонуургалын оттурган.

Шаңналдары

Валерий Севилбааевич – «Хүндүлелдиң демдээ» деп орденниң,  «Шылгараңгай күш-ажыл дээш В.И. Ленинниң төрүттүнгенинден бээр 100 чыл оюн таварыштыр», «1941-1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынының Тиилелгезиниң 50 чылы» деп медальдарның,  Моол Арат Республиканың «Шылгараңгай күш-ажыл дээш» деп медалының;  Тыва Республиканың «Шылгараңгай күш-ажыл дээш», «Күш-ажылдың хоочуну» деп медальдарының, «Бүгү-Россияның журналистер эвилелиниң 80 чылы» деп юбилейлиг медальдың эдилекчизи.

Салым-чаяанныг чогаалчывыска тыва журналистикага база чогаалга балалбас исти арттырып, ооң хөгжүлдезинге төлептиг үлүүн кииргени дээш, «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» деп бедик атты тывыскан.

Ол 2003 чылда мөчээн.