Шагаага күзүн-не белеткенип эгелээр. Улуг боданы соккаш, «шагаа чеми» дээш, аңгы шыгжап каар. Семис хойну, иртти өлүргеш, үүжелээр, үүргенелиг, чодураалыг чөкпектерни (кадыктарны) база-ла тускайлап куткаш, шагаада бузары-биле шыгжап каар.Шагаа эрги сан-биле кыштың адакы айы төнгенде, частың башкы айының бир чаазында болур. Айның каштың хүнүнде болурун Айдан билип алыр. Ай долу …
Адаанда кирген таблицаның өзек үндезини Сибирьниң чурт шинчилекчизи А.П. Ермолаевтиң «Урааңгайларда мал таңмалары болгаш демдектери» (Тавра и метки у урянхаев) деп хол-биле бижээн ажылы болур. Мында А.П. Ермолаев тыва омактың аймактар (сумулар) таңмаларының чуруктарын болгаш оларның дугайында чүүлдерни демдеглеп бижип каан."Төөгүге даянмышаан - келир үеже", В.С. Салчак, А.А. Самдан, Д-Д.В. …
Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чанчылдары-биле таныштырылгазы. ДаштарТыва чоннуң амыдыралында даштар онзагай ажык-дузалыг. Чер кырындан чыып алыр, чер иштинден казып алыр чүвелерге даштар хамааржыр.Ыдыктыг даштарның эреңгей данзызы бо-дур: 1. Шай согаажының дажы2. Чаныы3. Даспы4. Шаныыш5. Оттук дажы6. Шивит7. Чат-даш8. Көдүрер-даш9. Сай дажы10. Дээрбе дажы11. Чараш-даштар12. Чурумалдыг хаялар13. Чурумалдыг …
Национальный архив Республики Тыва в рамках Года народной сплоченности продолжает цикл статей и публикаций о традициях, верованиях и обычаях всех народов республики.Есть девять освящений, которые тувинцы высоко ценят веками. 9. ОСВЯЩЕНИЕ КАМЕННЫХ ПАМЯТНИКОВ -КОЖЭЭ.Кожээ - это скульптурные фигуры, образы людей, вырезанные из камня. Каменных памятников на территории Тувы много. Поставлены …
Адаанда кирген таблицаның өзек үндезини Сибирьниң чурт шинчилекчизи А.П. Ермолаевтиң «Урааңгайларда мал таңмалары болгаш демдектери» (Тавра и метки у урянхаев) деп хол-биле бижээн ажылы болур. Мында А.П. Ермолаев тыва омактың аймактар (сумулар) таңмаларының чуруктарын болгаш оларның дугайында чүүлдерни демдеглеп бижип каан. Ам бо бижимел ажыл Красноярскиниң чурт-шинчилел музейинде шыгжаттынып чыдар.XIX …
Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чанчылдары-биле таныштырылгазы.ДаштарТыва чоннуң амыдыралында даштар онзагай ажык-дузалыг. Чер кырындан чыып алыр, чер иштинден казып алыр чүвелерге даштар хамааржыр.Ыдыктыг даштарның эреңгей данзызы бо-дур:1. Шай согаажының дажы2. Чаныы3. Даспы4. Шаныыш5. Оттук дажы6. Шивит7. Чат-даш8. Көдүрер-даш9. Сай дажы10. Дээрбе дажы11. Чараш-даштар12. Чурумалдыг хаялар13. Чурумалдыг көжээлер14. Мал-маган …
Шээр малдың төжүн хүндүткел чеми кылдыр ажыглаар. Өгге ырак черден төрел-дөргүлү, эш-өөрү, уруг-дарыы келген таварылгада төшту хүндүлеп салып бээр. Ындыг таварылга болбаанда, өгнүң эр ээзинге салыр. Куда болганда, төшту шалаңныг кургулдай-биле ораагаш, өг-бүле бооп турар аныяктарга салыр. Төш өрү аастыг сава болуп, малдың буян-кежиин доктаадыр, ынчангаш ооң шандырлыг кезээн малдың …
Тыва Республиканның девискээри кайгамчык улуг Азий диптиң төп кезээнде, арга-ыяштыг Чөөн Сибирь биле кургаг ховуларлыг Моол Арат Республиканың аразында кызыгаар бооп чыдар.Республиканың ындыг туруш-байлаа ооң дириг амытаннарының онзагай чуулдерин, янзы-бүрү хевирлерин илередип турар. Хемнер унарында болгаш ховуларның, арга-ыяштыг черлерниң база бедик дагларның чүзүн-баазын дириг амытаннары бар. Тыванның делгем ховулары, сырый …
Обширные знания накоплены у тувинцев в области народных астрономических знаний. Многие из них в современных условиях кажутся примитивными, неверными. Однако сам факт стремления найти причины небесных явлений, установить взаимосвязь между космическими и земными явлениями имел определенное значение для развития пытливости, любознательности ума. Наличие собственных названий некоторых небесных тел и звезд …
Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында езу-чанчылдары-биле таныштырылгазы.Бирден он үш харга чедир уруг назыны.Тывалар чаш уругну бир хардан он үш харга чедир азыраарын, доруктурарын база дуза кадар кылдыр кижизидерин тергиин чугаалап көөр чорааннар. Чаш уругну он үш харга чедир бодун мөзүлүг ап чоруур кылдыр азырап каарга, бүгү назынында мегелевес, …
