Тыва чурту бурун шагдан аң-мең-биле кедергей байлак ораннарның бирээзи. Ынчангаш тыва кижи – аңчы. Аң тывыжы эр хиндиктиг тыва кижиниң амыдыралында бир кол ажыл турган. Аңчылар кажан-даа аңны кыра адып, когун үзүп чорбаан, боттарының салгалдан салгалче дамчыдып чорууру бижиттинмээн дүрүмнерин, чаңчылдарын хажытпайн сагып чоруур. Тыва аңчы аң-меңниң амыдыраар аргазын кедергей …
Детская колыбель была и остается очень важным, священным предметом в жизни кочевых народов и, в частности, для цэнгельских тувинцев. Она не потеряла своего практического значения и в настоящее время. Ею до сих пор широко пользуются чабаны-скотоводы и охотники-оленеводы, а также жители сельских местностей. Хорошо приспособленная к кочевому образу жизни детская …
РФ-ның Президентизи Владимир Путинниң шиитпири-биле 2024 чылды Россияда Өг-бүле чылы кылдыр чарлаан.Тыва Республиканың Национал архивтиң тыва өг-бүлениң ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.Көгүдүглер.Идик-хеп кетпес уругларга көгүдүглер:Теп-теп, кежээкей,Теве сарыг идииң кет,Топ-топ, кежээкей,Тонуң кет, чарашпай.Хептерин боду кедерКежээпейни көрүңер даан,Тонун кеткеш базыпты,Тоолзуг маадыр көрүңер даан!Чаа кылаштап өөренип турда:Бирээ, ийи, бөөп-бөөп,Бир бастым, бөөп-бөөп.Бөөп-бөөп, бөпүйлең,Бөпүй-бөпүй бурунгаар,Бирээ, ийи, уш…Майтак койгун …
Тываларның шаг тѳѳгүден ынаныштыг чарылбас ѳңнүү – аът. Ону ырак-узак чорук кылырда, мал кадарарда, аал кѳжүрерде мунарындан ангыда, байырлалдар үезинде оюн-тоглаага, чарыштарга каастап алгаш киириштирер. Ол тыва кижиниң хей-аъдын кѳдүрүп чоруур эң-не эрес, кашпагай, шыдамык амытан. Аътка ѳске малдарга бодаарга, хѳй дериг-херексел, эдилел негеттинер. Эзер …
Южная Сибирь и Центральная Азия относятся не только к областям древнейшего скотоводства Старого света, но и являются одним из мировых центров одомашнивания животных, где поныне еще иногда встречаются лошадь Пржевальского, дикие двугорбые верблюды и олени — ближайшие сородичи разводимых здесь домашних животных. Уже пять тысяч лет назад здесь обитали племена, …
Бистиң бурунгу өгбелеривис час, чай, күс болгаш кышты чылдың эргилдези кылдыр ылгай билип турар апарган үеден бээр шагаалап турар апарганы тыва тоолдардан билдинип турар. Шагаа дээрге эрги чылды аъткарып үдээри болгаш үнүп келген чаа чылды байырлап уткууру-дур.Тывалар Шагааны он ийи чылдың эргилдезин барымдаалап эрттирер турган. Оларның эреңгей чыскаалы бо: 1. …
Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.Тыва улус малды янзы-бүрү аргалар-биле чаажыктырып, өөредип, кижини кагбас кылдыр чаңчыктырып чораан. Хой, өшкү, инек, сарлык, иви малдарны коданын кагбас кылдыр бичиизинден өөредир.Анай, хураганны челелээри.Хой, өшкү эңдерилдир оолдап туруп бээр болза, тускай челе кылгаш, оолдарын бир черге аңгылай челелеп чаңчыктырар. Челелээриниң кол …
Кышка белеткел. Чиш.Үүже.Үүжени кылыры база тускай чурумнуг. Инек сокканда ооң шандырлыг төжүн аңгылап кезип алгаш, анаа эң-не чиштиг, чаглыг эъттерни үүжелээр. Үүжеге бир үттүг чарын, төжүн, хендирбе, ээги, чүрек, бүүрек, тырткан дээш өске-даа хайындырарынга эптиг эъттерни суккаш, шандырны сакпактары-биле борбайтыр шидип/дээшкиннеп каар. Үүжени тыва чоннуң чаңчылы-биле Шагаа бүдүүзунде чазар. Үүже …
Кыскаш. Тыва кижи кыскаштың аксын аазаңнадып болбас, алгыш-кырыш болур. Кыскаш бажын кижидиве көрүндүр салып болбас, хир-чамга боражыр. Кыскаш бажын дээр шаар көдүрбес, чүге дээрге хүнге болгаш айга кыжанганы болур. Кыскаш бажын соңгу чүкче көрүндүр салбас, аарыг-хамчык оортан диргилеп келир. Кыскаштың аксын ажык кагбас, чүге дээрге дииш шимээн болгаш алгыш-кырыш үнер. …
Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында езу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.Сүтке болгаш сүттен кылган чемге хамаарышкан ёзулалдар.Башкы хойтпактың арагазын тиккеш, ол аалдың эң улуг назылыг кижизинге тудуп сөңнээр. Ол араганы 49 хардан өрү назылыг кижилер четтирер, ооң ужуру болза ада болгаш кырган-ада кижилер төрел аймак кижилерниң кадыг холдуг бурунгулары болур. Кадыг холдуг …
