Тыва улустуң аас чогаалында аңчыларның чаңчыл-сагылгалары

Тыва аңчылар аңнар, куштар болгаш өске-даа дириг амытаннарның онзагай шынарларын, чаңнарын, тывызыктар, үлегер домактар дузазы-биле тайылбырлап берип чораан. Маадырлыг эпоста аңныыр мергежилинге өөредиг база калбаа-биле көргүстүнген. Ында бир-ле дугаарында ада кижиниң ролю улуг салдарлыг. Чижээлээрге, "Хартыга бора аъттыг Чаңгыс-Карыш" деп маадырлыг тоолда ачазы оглун хүнүң-не эдертип алгаш, бөденеледип өөредир. Оон оглу дуржулгалыг апаргаш, сыын-мыйгакты эңдере дергилеп эккеп турарга, ачазы тургаш: - Че, оглум, ам черле болбас бе, эът оваа, чаг оваа болу берди, өйлеп өлүрүп чивес бе? - деп чагыыр. Тоолдарның бичии маадыры аң-меңни баштай ылгап билбес болганындан, кандыг аңны өлүреринге, кандыызын өлүрбезин ача, авазындан ыяап-ла айтырып алыр: "Аргада дөңгүр кара чүвелер кижи кырынче ширикти оя тырткаш октагылаптар "хоо-хаа" - дээш, кижиже дап берип-даа турар чүвел, ону кижи өлүрүп болур чүве бе, ачай, авай? - деп айтырар. Ачазы олургаш: - Ону кижи өлүрүп болбас, таңдының ыдык аңы-дыр, оглум, ону көрзүңзе оюп-кыйып чоруур сен - деп чагыыр ("Эр-хей Эртине-Мерген", ар. 33). Ол ышкаш чаа төрүттүнген чаш оол ада-иезинден аңнарның адын, хевир-дүрзүзүн койгун, тарбагандан эгелээш, элик-хүлбүс, сыын-мыйгак, адыг-хайыраканга чедир танып билип аар. "Ак-ак таңныг, шагжагар-шагжагар мыйыстыг, алгырып-алгырып аргаже киир маңнай бээр чүү чүвелерил ол? Кижи ооң эъдин чиир чүве бе, чивес чүве бе, авай? - деп айтырар. Авазы олура: Шынап-ла өлүрүп ап шыдаар чүве болза, чогум-на чүве ол боор, оглум" - дээр ("Мөге Шагаан-Тоолай", ар. 33). Ынчангаш маадыр бичии аңнардан эгелээш, чоорту улуг аңнарга чедир адып чорааш, улуг улустарның хайгааралының ачызында, аңчыларның мергежилиниң чажыттарынга өөренип, ёзулуг дуржулгалыг аңчы болу бээр. Алган дөзү: Орус-оол С. М. Тыва улустуң аас чогаалында аңчыларның чаңчыл-сагылгалары // Башкы. – 1999. - №5-6 - Ар. 106.

---