Улусчу уран–чуулдуӊ база чоннарныӊ материалдыг эвес культурлуг өнчузунуӊ чылы

Тыва Республиканыӊ Алдан-Маадыр аттыг Национал музеинниӊ шыгжамырында болгаш тускай тема-биле дериттинген делгелге залдарында, аӊгы-аӊгы ус-шеверлерниӊ, даш чонукчуларыныӊ утка-шынары-биле-даа, хемчег тургузуу-биле-даа бот- боттарындан ылгалып турар, шылгараӊгай, онзагай чараш ажылдары бар. Даш чонукчу кижиниӊ холунуӊ ужуу өскелерден албан ылгалдыг, тускай болурун чангыс аъттыӊ овур–хевирин аӊгы- аӊгы ус-шеверлернин сиилбээнинден көруп болур бис.

Чонар-даштан сиилбиттинген онзагай ажылдарныӊ автору Хертек Монгальбии Чамыяӊович. Уран-сиилбикчи бодунуӊ бежен ажыг ажылдарын 1959 чылдан тура 1973 чылга дээр музейниӊ шыгжамырынче дужаап келген. Сиилбикчи ажылдарынга, дириг амытаннарныӊ овур-хевирлерин, сюжет композиция болган чогаалдары-биле корукчу кижиниӊ сонуургалын оттуруп, сагыш –сеткилин доюлдуруп кээр ажылдары-биле кайгадып турар. «Сут-бараан фермазы» деп ажылында, автор Тывага көдээ ажыл-агый, коллективизация, колхоз-совхоз темазын чырыткан. Болуушкун сут-бараан фермазынында, эртенги азы кежээки сут саалдазы уезин көргузуп турар. Автор уш аӊгы дөжекке, саалданы доозулганын, инектер одарже унуп бар чыдарын, саанчы сагган судун хумуӊнардан бидоннарже кудуп турарын, чуък машиназы сутту сөөртуурунге белен турарын сиилбээн. Хумуӊнарныӊ аразында суттуӊ хемчээлин шугумнуг хумуӊ-биле кудуп турарын, саанчы кижиниӊ сандайын, сут санакчызы демдеглел кыдыраажында демдеглеп турарын, а дөжектин өске чартыында кадарчы ыды-биле аъттанып алгаш, инектерин кадарып чоруурунга беленин автор шынныг-боттуг кылдыр сиилбээн. Кижилерниӊ хеп-сынын даш чонукчу ол уеге дууштур көргускен, шупту орус чоннуӊ хевин кеткен: саанчы чылыг ажылчын узун халаттыг, бажын аржыылданып алган, кус дужуп турар уе хевирлиг. Санакчы кыс кижи хөвеӊниг чылыг чеӊниг хөректээштиг, чылыг аржыылдыг, буттарында кирза сапыктарлыг. Кадарчы эр кижи узун шериг тоннуг, бажында фуражка бөрттуг. Ажылды шын пропорцияны ажыглап тургаш чонуп кылган. Ниитизи–биле автор чонар–даш-биле биче чогаалды кылып дооскан.

Бырыннай С.Л., шыгжамыр килдизин ажылдакчызы

[gallery size="full" columns="5" ids="8346,8345,8337,8336,8343,8342,8341,8340,8339,8338"]

---