Байсалова Зоя Семис-ооловна

Байсалова Зоя Семис-ооловна – шүлүкчү, чогаалчы, Россияның журналистер эвилелиниң кежигүнү, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.

Зоя Семис-ооловна 1953 чылдың апрель 15-те Тыва АССР-ниң Чөөн-Хемчик кожууннуң Шемиге төрүттүнген. Чаш болгаш элээди чылдарында авазы уруунга тоолдар, тыва чогаалчыларның шүлүктерин номчуп, чоннуң амыдыралындан солун, каттырынчыг-даа болуушкуннарны чугаалап берип чораан. Авазы аажок чечен-мерген, чончу кижи турган.

Зоя Семис-ооловна бичии чорааш, улуг улустуң солун, баштак чугааларын дыңнаарынга ынак чораан. Оозунда болган ирги бе, бичии Зоя авазының чечен-мергенин дөзеп, шүлүк бижииринге сундулуун көргүскен.

Ол Чадаананың 1 дугаар ортумак школазын чедиишкинниг дооскаш, чечен чогаал бижиир мергежилин Москвага, М. Горький аттыг Литература институдунга бедидип, чогаалдың теориязы-биле ханы чепсегленген. Аңаа өөренип тура, проза бижиириниң талазы-биле мергежилди шиңгээдип алган.

Зоя Семис-ооловна ажылчын базымнарын уруглар садынга, школа-интернатка кижизидикчи башкы бооп ажылдап эгелээн. Дараазында чылдарда «Тываның аныяктары» солунга, Тываның телерадиокомпаниязынга корреспондентилеп ажылдап чораан. 

            Чогаал ажылы

Зоя Семис-ооловна ава дугайында баштайгы шүлүүн 4 класска өөренип тургаш, бижээн.  9-ку класска турда, бирги шүлүү парлалгага үнген. Шүлүктериниң баштайгы чыындызы «Шапкын саарыг» деп ат-биле 1979 чылда чырыттынган. Дараазында чылдарда «Ховуда херээжен» (1994), «Сурас» (1996) деп проза чыындылары парлаттынган. Чогаал ажылынга бердинип, иштики хөөн сеткилин чараш кылдыр илередип, лириктиг шүлүктерден аңгыда рассказтарны, новеллаларны, биче назылыгларга кыска чогаалдарны бижип чораан.

Салым-чаянныг чогаалчының шүлүктери бөдүүн дылда бижиттинген болгаш ову-хевирлери билдингир, ханы уткалыг. Ол төрээн бойдус, ынакшыл темаларынга хөйнү бижээн. Ынчалза-даа хып дээн изиг ынакшылды, муңгаранчыг чарлыышкынны, бүзүрелин оскунган, идегелин чидирген сеткил дугайында шүлүктеринде бижип, номчукчунуң сонуургалын хаара тудуп чораан.

Зоя Семис-ооловна чогаалдарында амыдырал-чуртталганың эки-багай талаларын, өг-бүлениң иштинде хамаарылгаларын,  овур-хевирлерниң  дески эвес оруктарга таваржып,  берге байдалга үскеш, кандыг шиитпирге кээп турарын тодаргайы-биле бижип, көргүскен.

Чогаалдары «Литературная Россия» солунунга чырыттынып турган, орус, казах, бурят, моол дылдарже очулдуртунган.

Зоя Сеимс-ооловна чогаалчы боорундан аңгыда, очулга ажылынга база тергиинин көргүскен. Ол Анна Ахматованың шүлүктерин тыва дылче очулдуруп, тыва поэзияның сайзыраарынга улуг үлүг-хуузун киирген.

Чеди ажы-төлдүң буянныг авазы Зоя Семис-ооловна  2003 чылдың декабрь 2-де мөчээн.

  Кол үндүрген номнары:

1. Шапкын саарыг: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1979. – 72 ар. Звонкий перекат: стихи.
2. Ийи чүрек: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1979. – 61 ар. Два сердца: стихи.
3. Сурас: тоожу, чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1996. – 158 ар. Сурас: повесть, рассказы.