Доңгак Зоя Шөмбүловна

Доңгак Зоя Шөмбүловна

Писатель

Доңгак Зоя Шөмбүловна – шүлүкчү, прозачы, дээди категорияның эмчизи, РСФСР-ниң Кадык камгалалының тергиини.

Ол 1953 чылдың август 17-де Тес-Хем кожууннуң Самагалдайга он ийи кижиниң ортуну бооп төрүттүнген. Зоя Шөмбүловнаның чаш болгаш школачы чылдары Мөңгүн-Тайгага эрткен.

З. Доңгак 1976 чылда Томск хоорайга эмчи институдун, 1990 чылда Ленинградтың эмчи институдунуң клиниктиг ординатуразын дооскан. Ол уруглар эмчизинден аңгыда, кулак, боостаа, думчук эмчизиниң дипломун холга алган.

Зоя Шөмбүловна өөредилгезин дооскаш, специалистер ховар турганындан, өскен чери Мөңгүн-Тайгаже ажылдап чедип келген. Кулак, боостаа, думчук аарыгларын эмневишаан, уруглар эмчизинге дакпырлап ажылдап турган. Эмчиниң ажылы чымыштыг-даа болза, хөй-ниити ажылдарындан ол чыда калбас. Мөңгүн-Тайга кожууннуң херээженнер чөвүлелиниң даргазының оралакчызы бооп, көдээ болгаш район Совединиң депутадынга каш удаа соңгудуп, «Меңги чечээ» чогаал каттыжыышкынының кежигүнүнге, районнуң спорт-массалыг хемчеглеринге бо-ла киржип чораан.

Чаа-Хөл кожуунче 1992 чылда ажылдап чедип келген. Ол ажылынга кызымаан, бердингенин көргүзүп, көдээ чоннуң кадыкшылы дээш могаг-шылаг чок ажылдап, республиканың Кадык камгалал яамызының Германияже халас чоруур путевказы-биле шаңнаткан. З. Донгак Чаа-Хөл кожууннуң херээженнер чөвүлелиниң даргазының оралакчызы болуп, школазынга шыдыраа клуву ажыдып, спортчу-массалыг хемчеглерге удаа-дараа киржип, сонуургалын салбаан. Ол республиканың херээжен шыдыраачылар аразынга чеди дакпыр чемпион болуп келген.

Дараазында чылдарда республиканың 2 дугаар эмнелгезинге, республиканың шериг комиссариадынга, Кызылдың хоочуннар бажыңынга кулак, боостаа, думчук эмчизи бооп, ннитизи-биле үжен үш чыл ажылдаан. Сөөлгү 10 чылдарда эмчи ажылы-биле чергелештир, Кызылдың эмчи училищезинге педиатрия биле оториноларингологияны башкылап турган.

Зоя Шөмбүловна амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада, Москвада үр үеде чурттавышаан, А.М. Горький аттыг Литература институдунуң аспирантуразында өөренип турар. Ол  Сочиде, Крымда, Москвада болуп турар чогаал база журналистика мөөрейлеринге, фестивальдарынга киржип, шаңнадып чоруур.        

Чогаал ажылы

Эң баштайгы шүлүүн 11 харлыында бижээн, оозу парлаттынмаан. Ленинградка өөренгени ооң чогаадыкчы ажылынга дөгүм болган – 1988 чылдан эгелеп, шүлүктери «Шын», «Тываның аныяктары», «Эне сөзү», «Улуг-Хем», «Хемчиктиң сылдызы»  солуннарга база «Улуг-Хем», «Кадын» сеткүүлдерге парлаттынып эгелээн.

Зоя Шөмбүловна – тос номнуң автору. Баштайгы ному – шүлүктер чыындызы «Амыдырал чаяакчызы» 1999 чылда чырыкче үнген. Автор 2003 чылда «Меңгилиг сын кызы мен» деп шүлүктер чыындызын, республика солуннарынга Саян-Алтай экспедициязының ужуралдарын үндүрген.

«Мөңге меңги оранында» (2003) деп публицистиг чогаалында Мөңгүн-Тайганың шыпшыынче үнүп чораанын тодаргайы-биле бижээн.

Автор төрээн Тывазының чараш черт-чурттун алгаан, чуртталгага ынакшылын сөңнээн, бойдус биле кижиниң харылзаазын бижээн шүлүктери, чогаалдары-биле номчукчунуң сонуургалын оттурган.

Ооң  шүлүктеринге «Күзел хандыр ошказымза» деп ырылар чыындызы база бижиттинген.

З. Донгак Ю. Промптовтуң «Азия диптиң төвүнде» база Б. Грасианның «Оракул» деп номнарын тыва дылче очулдурган.

Зоя Шөмбүловна – орлан, кежээ, топтуг, ажыл-ижинге сеткилинден бердинген, уран-чечен деңнелде бижиттинген шүлүктерниң автору.

 Кол парлаан чүүлдери:

  1. Амыдырал чаяакчызы: шүлүктер. – Кызыл: Тип. Аныяк, 1999. – 74 ар. Сотворение: книги.
  2. Меңгилиг сын кызы мен: шүлүктер. – Кызыл: Респ. Тип., 2003. – 62 ар. Я – дочь ледниковых гор: стихи.
  3. Күзел хандыр ошказымза...ырлар: - Кызыл: Тип. Сылдысчыгаш, 2004. – 46 ар. Расцелую от души: песни.
  4. Өскүзүнден өлбес: шүлүктер. – Абакан: ООО «Бригантина», 2009. – 72 ар. От сиротства не умирают: стихи.
  5. Ам-даа, ам-даа чурттаксаам кээр (2013).
  6. Тура-соруктуң шыпшыы (2013).
  7. Дыртыына энениң ѳѳнде (2014).
  8. Чуртталганың шылгалдалары (2014).
  9. Мѳңгүн дагның кызы мен (2018).

Шаңналдары болгаш аттары

Зоя Шөмбүловна – Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү; РСФСР-ниң спорттуң хоочуну, Күш-ажылдың хоочуну, РСФСР-ниң кадык камгалалының тергиини

Ол делегей чергелиг «Славян ёзу-чаңчылдар» деп чогаал болгаш культура фестивалының үш дакпыр лауреады (2015, 2016, 2018), «Чонар-даш сыптыг демир-үжүк – 2002» деп Россияның журналистиказының 300 чыл оюнга тураскааткан мөөрейниң, «Чонар-даш сыптыг демир-үжүк – 2012» деп мѳѳрейниң,  2 дугаар делегей чергелиг «Интеллигент үе-2016» деп чогаал-хѳгжүм фестивалының, Бүгү делегейниң 1 дугаар «ЛиФФт-2016» деп фестивалының мѳңгүн шаңналдың эдилекчизи, Бүгү делегейниң 2 дугаар «Форпост» деп патриотчу чогаал фестивалының тиилекчизи.

Ооң үре-түңнелдиг ажыл-ижи Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижиинге (2008) тѳлептиг болган.

Өг-бүлези

Ачазы Кыргыс Сундуевич Шөмбүл – зоотехник, альпинист. Алтай биле Тываның эң бедик шышпыктарынче – Белуха биле Мөңгүн-Тайгаже бир дугаар үнген тыва альпинистерниң бирээзи.  Авазы  Сеңмит Бурушкаковна – даараныкчы, маадыр ие. Олар уругларын чечен чогаалга, уран чүүлге, спортка хандыкшытканнар.

Өөнүң ээзи Кара-оол Биче-оолович  аныяк назынында чырык өртемчейден чарлып чоруткан. Ынчалза-даа Зоя Шөмбүловна бергелерге торулбайн, ийи оглун, ийи кызын эртем-билигге чедирип, бут кырынга тургузуп алган.

Ол амгы үеде хөй уйнуктарның аас-кежиктиг кырган-авазы.

  • Автор: Момбулай Оралмаа, редактор Национальной библиотеки им. А. С. Пушкина РТ.
  • Ссылка:
  • Список литературы, иное: 1. Иванова, У. Мөңгүн-Дагның кызы / У. Иванова // Шын. – 2019. – январь 12. 2. Иргит, Л. Меңгилиг сынныг кызы / Л. Иргит // Шын – 2003. – август 7.