Доюндуп Биче-оол Сержиевич

Доюндуп Биче-оол Сержиевич – шүлүкчү, чогаалчы.

Биче-оол Сержиевич 1929 чылдың октябрь 1-де Тес-Хем кожууннуң О-Шынаа сумузунга малчын араттың өг-бүлезинге төрүттүнген. Самагалдай школазының 8-ки клазын 1945 чылда дооскаш, бүгү амыдыралын мал, чер ажылынга база культура, чогаалга тураскааткан. Тес-Хем кожууннуң Берт-Даг сумузунуң Ленин аттыг колхозунга, «Ү-Шынаа», «О-Шынаа» совхозтарынга салбыр эргелекчилеп, бригадирлеп, кожуунунуң көдээ ажыл-агыйын бут кырынга тургузарынга улуг үлүг-хуузун киирген. Ол кожуун болгаш суму советтериниң депутадынга соңгуттуруп чораан.

Биче-оол Сержиевичиниң амыдыралы уран чүүл-биле база сырый холбаалыг. Берт-Даг суурнуң Культура бажыңынга директорлап тургаш, ол республика чергелиг көрүлделерден чыда калбас турган. Ылаңгыя уран номчулгага мергежээн шүлүкчү, мөөрейлерниң каш дакпыр тиилекчизи.

Чогаал ажылы

Көдээ ажыл-агыйның чымыштыг ижинден аңгыда, Биче-оол Сержиевич чогаал ажылын сонуургап, хөй шүлүктерни бижээн. Ооң «Күзел ыры» деп баштайгы шүлүү 1964 чылда «Тываның аныяктары» солунунга парлаттынган. Ол чүгле шүлүктер эвес, а шүлүглелдерни, басняларны, тоолдарны, чечен чугааларны, фельетоннарны, очерктерни бижээн. Кожуунунуң, совхозунуң мал-ажыл-агыйының сайзыралының айтырыглары, малчыннарының ажыл-ижи, тыва чугаа культуразы, чаа үнген тыва номнар сайгарылгазы дээш хөй талалыг айтырыгларны солун-сеткүүлдерге үргүлчү чырыдып чораан.

Ол  беш номнарның автору: «Даг эзири» (1974), «Күзел ыры» (1984)», «Кызыл чечек» (1978)», «Cалгакчылар» (1992)», «Улар» (2001). Бо чырыттынган номнарны чогаалчылар, критиктер сайгарып, бедик деңнелге үнелээн. А Биче-оол Доюндупту онзагай үннүг, талантылыг чогаалчы деп тодаратканнар.

Чогаалчы көдээниң ажыл-ижин шүлүктеринде дириг хевээр дамчыткан. Ооң хөй-хөй чогаалдары көдээ ажыл-агыйга, малчын кижиге, мал-маганга тураскааттынган. Төрээн Тывазынга, төрээн черинге ынакшылын олар база тода сөглеп турарлар.

Салым-чаяанныг, талантылыг чогаалчы дыка хөй Октябрь, Ленин коммунистиг партия, хамааты дайыны, Ада-чурттуң Улуг дайыны, С. Тока, С. Чүрмит-Дажы, Кочетов, Звягинцев дээш оон-даа өске төөгүлүг болуушкуннар дугайында шүлүктерни бижээн. Ооң чогаалдары чоннуң үнелелин чаалап алган.

Биче-оол Доюндуп – беш уругларның төлептиг адазы. Ол 2000 чылдың апрель 11-де үр эвес аарааш мөчээн.

Ооң ады-биле Тес-Хем кожууннуң  Берт-Даг суурунуң  көдээ Культура бажыңын адаан.

            Кол үндүрген номнары:

1. Даг эзири: щүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1974. – 32 ар. Горный орел: стихи.
2. Кызыл чечек: шүлүктер, шүлүглелдер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1978. – 56 ар. Красный цветок: стихи, поэмы.
3. Күзел ыры: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1984. – 68 ар. Песня души: стихи.
4. Салгакчылар: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1992. – 64 ар. Наследники: стихи.
5. Улар: шүлүктер, тоолдар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 2001. – 112 ар. Улар: стихи, сказки.

            Шаңналдары болгаш аттары

Биче-оол Сержиевич Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Россия Федерациязының көдээ ажыл-агыйының тергиини; «Күш-ажылдың хоочуну» деп медальдың эдилекчизи, Тес-Хем кожууннуң Берт-Даг сумузунуң хүндүлүг хамаатызы чораан.