Сагаан-оол Виктор Биче-оолович

Сагаан-оол Виктор Биче-оолович

Писатель 03/08/1924 — 19/11/2002

Сагаан-оол Виктор Биче-оолович – чогаалчы, шүлүкчү.

Ол 1924 чылдың август 3-те Бай-Тайга кожууннуң Алаш бажында Даштыг-Хөлге төрүттүнген. 1936 чылда чайлаг школазынга бижикке өөренип алгаш, Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык эге школазынга өөренип кирген.

1941 чылда 17 харлыг Сагаан-оолду алдын уургайынче ажылдадып чорудупкан. Аныяк оол ынчалдыр баштайгы күш-ажылчы дадыгыышкынны ап, хоочун ажылдакчылар-биле кады Эми алдын уургайынга Совет Эвилелиниң Ада-чурттуң Улуг дайыны тиилелгелиг доозулгуже ажылдаан. Дайын төне бергенде, Кызыл хоорайга ээп келгеш, өрт камгалалының шериинге ажылдап эгелээн. 1949 чылда садыг-кооперация училищезинге өөренип кирген. Ѳѳредилгезин дооскаш, садыгжылап, склад эргелекчилеп ажылдап чораан. 1957 чылдан эгелээш, Кызыл хоорайның тудугларынга дашчылап, бызаңчылап, шеверлекчилеп турган. Кадыының байдалының аайы-биле сөөлгү чылдарда чиик ажылче шилчээш, үр болбайн хүндүлүг дыштанылгаже үнген.

            Чогаал ажылы

Виктор Биче-оолович шүлүк бижиириниң шенелделерин школага өөренип тура-ла оралдажып чораан. Ооң баштайгы шүлүү «Онза часпас адыгжы бис» 1942 чылда «Шын» солунга, 1943 чылда «Дайынчы кыйгы» деп чыынды номга парлаттынган.

1968 чылда В. Сагаан-оолдуң шүлүктериниң баштайгы ному – «Ажылчынның ыры» деп ат-биле чырыкче үнген. Ооң соонда аңгы-аңгы чылдарда 5 ному парлаттынган. 1975 чылда «Кызыл дузаламчы» деп чечен чугаалар чыындызы, 1977 чылда  орус дыл кырында «Рабочая жизнь моя» деп ному, 1983 чылда «Авыралдыг Алдын-Кушкаш» деп уругларга шүлүктер, шүлүктээн тоолдар чыындызы чырыттынган. «Чуртталгамның өңнери» деп шилиттинген шүлүк чогаалының номун чогаалчы мөчээн соонда, 2002 чылда, Тываның ном үндүрер чери чырыкче парлап үндүрген.  

Салым-чаяанныг чогаалчы төрээн Тывазының булуң бүрүзүнге чедип, черлерниң чараш-каазын, онзагайын шүлүктеринге бижип чораан. «Кара-Хөлүм», «Эрзин хемим», «Мөңгүн-Тайга», «Самагалдай», «Үш-Белдир», «Таңды сыны» дээш, оон-даа өске шүлүктери ону бадыткап турар. Ооң сураглыг ырылар апарган шүлүктери эңдере: «Өскен хемим» (Р. Кенденбиль), «Балгазынның кежээлери» ( В. Серен),  «Чаа хоорай Шагаан-Арыг» (Б. Нухов). Бо ырылар ам-даа радио болгаш телевидениеде чаңгыланып, чоннуң ырлап чоруур ынак ырылары апарган.

В. Сагаан-оол шүлүктерни, шүлүглелдерни, тоожулал аймааның чогаалдарын бижип чораан республика солуннарының идепкейлиг бижикчизи. Ооң орус дылче очулдурттунган чогаалдары  Москваның «Смена» сеткүүлүнге, «Улуг-Хем» альманахка, республика солуннарынга хөйү-биле парлаттынып чораан.

 Ол 2002 чылдың ноябрь 19-та мөчээн.

            Кол парлаан номнары:

  1. Ажылчынның ыры: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1968. – 54 ар. Песни рабочего: стихи.
  2. Часкы шинчи: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1972. – 43 ар. Приметы весны: стихи.
  3. Мөңгүн согуннар: шүлүктер. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1979. – 52 ар. Серебрянные стрелы: стихи.
  4. Кызыл дузаламчы: чечен чугаалар. – Кызыл: ТывНҮЧ, 1975. – 112 ар. Красная помощь: рассказы.                   

Виктор Биче-оолович – Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү. Ол «1941-1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынында шылгараңгай күш-ажыл дээш», «1941-1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынында Германияны тиилээни дээш»,«1941-1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынында Тиилелгениң 50 чылы» деп медальдарның эдилекчизи.

Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл суурунда библиотеканы Сагаан-оол Виктор Биче-ооловичтиң ады-биле адаан.

  • Автор: Момбулай Оралмаа, редактор Национальной библиотеки им. А. С. Пушкина РТ.
  • Ссылка:
  • Список литературы, иное: 1. Дачын-Хөө, С. Адын ном саңынга мөңгежиткен: чогаалчы В. Сагаан-оолдуң 85 чыл оюнга / С. Дачын-Хөө // Шын. – 2009. – Окт. 10. 2. Виктор Биче-оолович Сагаан-оол: 70 харлаан // Улуг-Хем. – 1994. – № 4.