Мохов Илья Алексеевич

Мохов Илья Алексеевич

Композитор

  Мохов Илья Алексеевич – композитор, башкы, Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Бүгү  российжи болгаш республика фестивальдарының лауреды.

  Ол 1947 чылда Улуг-Хем кожууннуң Ийи-Тал суурга ховалыглар аймаанга интернационалчы ѳг-бүлеге тѳрүттүнген. Авазы – хакас, ачазы – тыва. Бичии Ильяның уран чүүл делегейинче баштайгы базымы культура бажыңындан эгелээн. Ол кара чажындан хѳгжүм аялгага сундулуг, черле сонуургаак кижи болгаш, уран чүүл бѳлгүмнеринге идепкейлиг киржип, он харлыында балалайкага, гитарага ойнап ѳѳренип алган. Хѳгжүм башкызы ону ѳѳретпээн-даа бол, «Самоучитель» деп номнуң ачызында ноталарны боду номчуп билип алгаш, орус болгаш тыва хѳгжүм херекселдеринге чайгаар ойнаар болу берген.

  Шагаан-Арыгга баштайгы уран чүүл школазын 1963 чылда ажыткан. Хѳгжүм ойнаарынга уругларны ханы билиглиг сураглыг композитор Солаан Базыр-оол ѳѳредип, башкылап турган. Он алды харлыг Илья чаңгыс чыл дургузунда баян клазының беш программазын ѳѳренип, шиңгээдип алган. Салым-чаяанныг оолду башкызы эскерип кааш, ыр, танцы-сам болгаш чаңгыс күүседикчилиг камерлиг хѳгжүм аялганы эки хандыр ѳѳренип алырын аңаа сүмелээн. Уран чүүлге тураскааткан амыдырал оон эгелээн.

  Шериг албан хүлээлгезин күүседир оолдарның кайы кезекке баарын хуваап турда, ол үеде Культура яамызының сайыды турган Матпаа Хомушку Илья Моховту чүгле полктуң хѳгжүм оркестрлиг кезээнче чоруур кылдыр дугуржуп каан болган.

  Аныяк солдат ынчалдыр профессионал дээди эртемниг коллективке чеде берген. Хѳгжүм херекселдеринге ойнаар хѳгжүмчүлер, аялга чогаадып бижиир нотографтар база аранжировщиктер-биле кады шериг эрттирген. Ыяштан кылган хѳгжүм херекселдериниң шуптузунга ойнап ѳѳренип алган, хѳгжүм күүседир талазы-биле бедик мергежилди шеригге шиңгээдип алган.

Чогаадыкчы ажыл-ижи

  Илья Алексеевич шеригден чедип келгеш, Шагаан-Арыгның культура бажыңынга директорлап ажылдап эгелээн. Оон кожууннуң культура тѳвүнге методист болуп, хѳй чылдар дургузунда ажылдаан. Ол сураглыг Базыр-оол Чүлдүм-Сүрүң, Юрий Сундуй, Каадыр-оол Бегзи болгаш ѳске-даа салым-чаяанныг кижилер-биле ажылдап чораанын демдеглеп бижээн.  Ол Тываның Композиторлар эвилели-биле сырый холбаалыг ажылдап чоруур.

  Быжыг тура соруктуг, кызымак, билдингир композитор аңгы-аңгы хѳгжүм херекселдеринге тергиин ойнаар мастер апарган хирезинде, 55 харлыында Кызылдың уран чүүл училищезинче ѳѳренип кирип алган. Илья Алексеевич  композитор мергежилдиң элээн хѳй чажыттарынга училище башкыларын ѳѳредип, оларга мастер-класстарны кѳргүзүп, олар-биле Тываның музыка хѳгжүм культуразының бергедээшкиннериниң дугайында бодалдарын үлежип турган. Ол 2006 чылда улустуң хѳгжүм херекселдериниң салбырының баян клазын тергиин эки доозуп алган.

  Илья Мохов чүгле хѳгжүмчү, композитор эвес, ам салым-чаяанныг бижээчи. Орус болгаш тыва-даа дылда бижээн чүүлдеринде дыл-домаа чиге, чечен-мерген, уран аргаларны шын шилип ап турары дыка кѳскү. Композитор Солаан Базыр-оолдуң ажыл-ижиниң, улуг маэстро Алексей Чыргал-оолдуң дугайында, тыва аялгага туруп болгаш туруп болур чүүлдер дугайында, аялгаларны баян-биле ойнап күүседириниң онзагайын, хѳгжүмге хамаарыштыр четпестерни сайгарып, хууда бодалдарын бижип чоруур. Ооң бижээн статьяларын номчааш, аныяк салгалдары чоргаарланып чоруур.

  Уран талантылыг композиторнуң чогааткан аялгаларында тыва национал аян-хѳѳн сиңген болгаш, ѳскелерден онзагайы билдинип келир. А ырылары аңгы-аңгы жанрлары болгаш стилистиказы-биле ылгалып чоруур. Блюз, джаз, романс таварыштыр сеткил-хѳѳнүн илередип, чараш аялгаларны чогаадып болур дээрзин, ол бодунуң чогаадыкчы ажылы-биле бадыткаан. Ооң чогаадып каан аялгалары Тываның филармониязында, национал театрында, хѳгжүм ѳѳредилге черлеринде, композиторлар съездилеринде дыңналып турар.

Шаңналдары

  Салым-чаяанныг композиторнуң хѳй талалыг чогаадыкчы ажыл-ижи бедик үнелелди алган. Ол Бүгү российжи 2-ги фестивальдың лауреады, ТР-ның Президентизиниң болгаш Чазааның Хүндүлел бижиктери, Тываның Композиторлар эвилелиниң бедик шаңналы, Улуг-Хем кожууннуң чагыргазының, культура эргелелиниң Хүндүлел болгаш ѳѳрүп четириишкинниг бижиктери-биле хѳй катап шаңнаткан.

  Илья Алексеевич Тываның культурлуг салгалын сайзырадырынга улуг үлүг-хуузун киирип, бүгү республиканың культура болгаш уран чүүл делегейинге балалбас исти арттырганы дээш, 2008 чылда «Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы» деп хүндүлүг атты тывыскан.

  Ол Анай Тулушевнаның быжыг чѳлеңгиижи, уругларының ынак, үлегерлиг адазы, уйнуктарының тѳлептиг кырган-ачазы. Амгы үеде «50 хардан ѳрү назылыгларга» деп клуб-биле ажылдап, Хайыраканда хоочуннар бажың-интернадынга концерт номерлери белеткеп, аныяк композиторлар, школачылар-биле ужуражып, янзы-бүрү мөөрейлерге киржип, концерт кѳргүзүп, уран-талантызын чонунга ам-даа бараалгадып чоруур.

 

  • Автор: Момбулай Оралмаа, редактор Национальной библиотеки им. А. С. Пушкина РТ.
  • Ссылка:
  • Список литературы, иное: Вилория Шожукпан. Шын солуну. - 2021. - Апрель