Кагай-оол Алексей Салчакович

Кагай-оол Алексей Салчакович

Мастер

  Кагай-оол Алексей Салчакович – даш чонукчузу, Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү,  Россия Федерациязының алдарлыг чурукчузу.

  Ол 1958 чылдың октябрь 18-те Бай-Тайга кожууннуң Тээлиге тѳрүттүнген. Алексей школага ѳѳренип тургаш-ла, чазанырынга, даш чонарынга, чуруурунга сундулуг турган. Ол ортумак школаны чедиишкинниг дооскаш, 1976 чылда Кызылдың уран чүүл училищезиниң уран чурулга салбырынче кирип алган. Аңаа Левчук Галина Алексеевнаның клазынга ѳѳренип, чурук чуруурунга, даш чонарынга салым-чаяанын бадыткаан. Училищеге ѳѳренгениниң түңнелинде, шимелде-каастакчы база даш чонукчузу боор мергежилди чедип алган.

  Алексей Салчакович 1997 чылдан 2001 чылга чедир Тываның Чурукчулар эвилелин удуртуп, даргалап чораан. Ол хѳй санныг аныяктарны даш чонар уран чүүлге ѳѳредип, арга-сүмезин берип, шын орукче углап-баштаан. Ооң изин салгаан ѳѳреникчизи Аяс Кагай-оол 2005 чылда Россия Федерациязының Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү болуп, Россияның Культура яамызының деткимче боор стипендиязын ап турган.

Чогаадыкчы ажылы

  Алексей Кагай-оол училищеге ѳѳренип тургаш, он сес харлыында даш чонар чогаадыкчы ажылын эгелээн. Баштайгы ажылдары: «Хүлбүс», «Сарлык», «Ѳшкү», «Бичии чылгычы», «Кулуннуг бе», «Теве», оон-даа ыңай.  Ол дыка хѳй янзы-бүрү делгелгелерниң киржикчизи. Салым-чаяанныг даш чонукчузу «Тѳрээн чуртувуска» (Москва, 1982), «Социалистиг Сибирь» (Кемерово, 1985), «Совет Россия» (Москва, 1985), «Россияның аныяк чурукчулары» (Москва, 1987), «Социалистиг Сибирь» (Красноярск, 1990), «Соңгу чүктүң солаңгызы» (Москва, 1993), «Делегейниң даштары» (Хельсинки, Финляндия, 1996), «Москваның 85 чыл ою» (Москва, 1988), «Сибирь» (Красноярск, 1998), «Россия» (Москва, 2004), «Тиилелге» (Москва, 2005), «Россияның улусчу уран чүүлү» (Вологда, 2008), «Сибирь» (Новосибирск, 2008), «Чылдың тергиин ажылы-2019» деп делгелгелерге уран-шевер чазаан ажылдарын чонга бараалгадып, жюри кежигүннериниң бедик үнелелдерин алган.

  Уран-шевер, талантылыг Алексей Салчакович Тываның ховар чараш аң-меңнериниң, те-чуңмаларының овур-хевирлерин сиилбип, кѳргүзүп турары тоолда-даа дег аажок чараш. «Үш-Мѳңгүлек», «Тываның делгемнеринде», «Ийистер», «Бай-Тайганың ѳг-бүлезинде» деп ажылдары ону бадыткап турар.

  Авторнуң сеткилиниң ханызындан чонуп-чазаан ажылдары чүгле Россия иштинде эвес, а даштыкы чурттарның делегей чергелиг делгелгелеринге чаңгыс удаа эвес киржип, чонну кайгатканы аажок ѳѳрүнчүг болгаш, ону демдеглевестиң аргазы чок.

  1996 чылда Финляндияның Хельсинки хоорайга «Даштар делегейи» деп делгелгеге, 2000 чылда Турцияның Ыспарта хоорайга түрк делегей культуразының болгаш уран чүүлүнге тураскааткан делегей симпозиумунга, 2003 чылда Вашингтон хоорайга делегей чергелиг «Торгу оруу» деп фестивалынга идепкейлиг киришкен.

  Алексей Салчаковичиниң ажылдары Москва, Санкт-Петербург, Новосибирск, Красноярск, Абакан дээш, оон-даа ѳске хоорайларның музейлериниң фондуларында шыгжаттынган. Тываның Национал музейиниң шыгжамырында 30 ажыг ажылдары кадагалаттынган. Ол ышкаш Америка, Финляндия, Россия болгаш ѳске-даа чурттарның чурттакчыларының хуу коллекцияларында бар.

  Ол Россия Федерациязының алдарлыг чурукчузу (1997), Москва хоорайның 850 чыл оюнга тураскааткан медальдың (1998), Тываның «Чылдың чурукчузу-2019» деп аттың эдилекчизи, Россияның Уран чурулга Академиязының дипломантызы (2000).

  Уран-шевер Алексей Салчакович чазап-сиилбээн ажылдары-биле бүгү-ле чонну кайгадып, уран чүүл делегейин каастап, уран чурулганы сайзырадырынга улуг үлүг-хуузун киирип, ѳзүп орар салгалдың сонуургалын оттуруп чорууру ѳѳрүнчүг.

  • Автор: Момбулай Оралмаа, редактор Национальной библиотеки им. А. С. Пушкина РТ.
  • Ссылка:
  • Список литературы, иное: Меңги Ооржак. «Бай-Тайга – уран чүүлдүң кавайы».