Баазаң-оол Каң-оол Далай-оолович

Баазаң-оол Каң-оол Далай-оолович – сураглыг, бот-тывынгыр композитор, күш-ажылдың хоочуну, Самагалдай суурнуң хүндүлүг хамаатызы, Тыва АССР-ниң алдарлыг артизи.

Ол 1936 чылдың сентябрь 9-та Тес-Хем кожууннуң Шуурмак сумузунуң Чиңге-Хемге  тѳрүттүнген.  1953 чылда Самагалдайның чеди чыл ѳѳренир школазын дооскаш, Кызылдың башкы училищезинче дужаап кирген. Ооң чугаазы эвээш, пѳрүксүмээр, ѳскелерден ылгалыр чүвези чок. Ынчалза-даа Каң-оол фортепиано башкызы композитор Сергей Федорович Кайданның кичээлинге кончуг сундулуг чораан.

Ол үеде бүдүн Тывага билдингир «Комсомолчу марыжының» аялгазын сеткилинден дыңнаар турган. «Ырыдан чогаадып кѳрзе» деп чүткүл Каң-оолдуң сагыш-сеткилинден ыравастаан.

Бир-ле катап Сергей Федорович хѳгжүмге сундулуг аныяктарны чыггаш, боттарының күзээн сѳстеринге аялга чогаадыры-биле мөөрейни чарлаан. Баазаң-оол Каң-оол ырыны чогаадып алгаш, мөөрейге киришкеш, бирги черни ээлээн. Шүлүкчү Юрий Кюнзегештиң сѳзүнге Баазаң-оолдуң чогаатканы «Тѳрээн хемим эриинде» деп ырызы аныяк авторну чон-биле таныштырган. Баштайгы чедиишкинге сорук кирген оол училищеге ѳѳренип тургаш, дыка хѳй ырыларны чогааткан. «Хадыңчыгаш», «Чедип келем», «Кады ырлаал», «Минниишкин» болгаш ѳске-даа ырылары чонга билдингир апарган.

Баазаң-оол Каң-оол дѳрткү курска ѳѳренип турда, шеригже кыйгырткан. Ол Совет Армияга хүлээлгезин Хабаровск крайга чедиишкинниг эрттирген. Шеригден халашкаш, Ѳвүр кожууннуң Хандагайты суурга башкылаары-биле чеде берген. Каң-оол Далай-оолович Хандагайты ортумак школазынга башкылавышаан, 1960 чылда Кызылдың башкы училищезин, 1969 чылда  Кызылдың күрүнениң башкы институдун бот-ѳѳредилге-биле доозуп алгаш, Ѳвүр, Тес-Хем кожууннарының школаларынга башкылап, бичии чаштарны ѳѳредип, эртем-билиг делегейинче углап-баштап, үдеп келген.

Быжыг тура-соруктуг, амыдыралга ынак, туруштуг, мѳзү-бүдүштүг башкы 1966 чылда Коммунистиг партияның кежигүнүнге кирип алган. Ол ажылдаан черлеринге улус депутаттарының кѳдээ, кожуун Советтеринге депутат кылдыр депшидип чораан.

Салым-чаяанныг композитор Каң-оол Баазаң-оол каяа-даа ажылдап чорааш, суурларның культура бажыңнарының бот-тывынгыр артистери-биле сырый харылзааны тудуп, чаа чогааткан ырылары-биле оларны ѳѳртүр турган. Ооң удурткан уран чүүл коллективи фестивальдарга, кѳрүлделерге киришкеш, доктаамал шаңналдыг черлерни ап чораан.

1967 чылдан бээр Каң-оол Далай-оолович  бежен ажыг ырыларны чогааткан. Башкы кижи болганда, ооң чогааткан ырыларының хѳй кезии бичии чаштарга тураскааттынган. «Хүннээрек», «Белен бис», «Оой-оой», «Самолёдум» деп ырылар чон аразынга нептерээн. Чооду Кара-Күскениң сөзүнге бижиттинген «Самолёдум» деп ырызы Культура болгаш Өөредилге яамыларының, Аныяктар комитединиң, Композиторлар эвилелиниң каттышкан комиссиязының шилээни ёзугаар XX чүс чылда 20 эң эки уруглар ырыларының бирээзи болган. «Эглип келир куштарым», «Самагалдай», «Калдак-Хамар» деп ырылары республиканың бот-тывынгыр артистериниң концерт программазында кирген. Дыка хѳй ырылары тыва радионуң алдын фондузунда шыгжаттынган.

1976 чылда  Каң-оол Далай-ооловичиге хѳй чылдар ишти үре-түңнелдиг чогаадыкчы ажылы дээш, Тыва АССР-ниң алдарлыг артизи деп атты тывыскан.

 Ол 2000 чылдың июнь 25-те мѳчээн.

 Хоочун башкы, салым-чаяанныг артист, бот-тывынгыр композитор, санап четпес ырыларның аялгаларының автору уран чүүл делегейинге кажан-даа балалбас исти арттырган.