Очур Шораан

Шораан Очур - профессионал хөгжүмчү, гобоист. Очур Шораан Валентинович Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал сумузунга 1988 чылда, ава бойдус оттуп турар амыранчыг часкы өйде – май 7-де өг-бүлениң улуг өөрүшкүзү – ортун төлү бооп төрүттүнген. Авазы Очур Мария Хертековнаның тоолдарынга, чараш ырларынга өпейледип, чашкы үези Бай-Тайга кожууннуң Найырал, Бай-Тал суурларынга эрткен. Бай-Тал ортумак школазынга 1-ги класстың эргинин артап кирген.

Бир онзагай чүүл – Шораан бичиизинде-ле, кым-даа өөредип, айтып бербээнде-ле, гармошкага боду аялгаларны тып, ойнай бергени кайгамчык. Ачазының эккеп берген гармошказының артында боду көзүлбес чыгыы апарган олурар 7 харлыг бичии оолдуң аялгаларны боду тып, ойнап эгелээни ада-иезин, угба-дуңмазын магадаткан.

Кады төрээн угбазы Тайгана Очур-биле университетке өөренип киргениниң соонда, Шораан авазы, дуңмазы-биле кады Кызылче көжүп келгеннер. Шораан баштай 2 дугаар школага, ооң соонда 15 дугаар лицейге өөредилгезин уламчылап, 2004 чылда лицейни дооскаш, Кызылдың А.Б. Чыргал-оол аттыг уран чүүл училищезинге өөренири-биле шылгалдаларны чедиишкинниг дужаап алган. Үрер болгаш соктаар хөгжүм салбырынга гобой клазынга өөренген. Дөрт чыл ишти башкызы Буян-Маадыр Тулуштуң удуртулгазы-биле хөгжүм делегейинче шымнып, билиин бедидип, бойдустан салым-чаяанын чалгынналдырган.

Уран чүүлге чедиишкиннери: Гобой – шынап-ла база бир онзагай хөгжүм херексели. Француз дылдан дорт очулдурарга, «дээди ыяш» деп сөстен укталган аттыг бо хөгжүм херексели 1989 чылда Гиннестиң рекордтар номунче «Эң-не нарын хөгжүм хересели» кылдыр киир бижиттинген. Ол бай төөгүлүг, XII чүc чылдың төөгүлүг чуруктарында, бижимелдеринде Гобой дугайында медээлер, чуруктар илереп турар. Хөгжүм литературазында Люлли деп хөгжүмчү 1657 чылда «Больной Амур» деп опера-балетке оркестрге ойнаан деп бадыткал бар. Франсуа Куперенниң «Королевские концерты», Жозеф Буамортьениң сюиттери, «Сельские дивертисменты» деп чогаалы база Жан-Мари Леклерниң оркестрлиг концерти гобойга баштайгы соло чогаалдар кылдыр санаттырып турар.

Гобойнуң үнү бүдүн оркестрни чаңгыс организм дег хөөн киирип, аялганы эгелээринге таарымчалыг. Шораан шак мындыг бүдүн оркестрге кол хөөннү бээр, эгелээр, онзагай классиктиг хөгжүм херекселин шилип ап, училищеге өөренип тургаш-ла, бо инструментиге ойнап, ынчан чаа тургустунган турган Республиканың үрер хөгжүм оркестри-биле кады удаа-дараа концерттерни чонунга бараалгатканнар.

Чаа чүс чылдың эгези, ниити чуртка экономиктиг байдал нарын үеде, угбазы, авазы дуңмазы Улун-Удэ хоорайга өөренип, ажылдап турда, Шораан черле амыдыралга быжыг, кызымак туруштуг болганы-биле өөредилгезинче, уран чүүл делегейинче улам шымныгып, училищени чедиишкинниг дооскан. Шораанның чедиишкиннерин гобой болгаш фортепиано талазы-биле республика, Россия чергелиг аңгы-аңгы мөөрейлерге киришкеш, төлептиг болган шаңнал бижиктери бадыткаар. «Найдал-2008» деп Делегей чергелиг хөгжүм мөөрейинге чедиишкинниг киришкеш, Бурят Республиканың Культура сайыды Ю.С. Ангаеваның Дипломун алган. Шораанга эки өөредилгези, концерт, чырыдыышкын ажылынга идепкейлиг киржилгези дээш училищениң директору В.В. Нагорный Хүндүлел бижикти тывыскан.

Шораан Очур 2008 чылда хөгжүм талазы-биле бойдустан салым-чаяанын профессионал билиг-мергежил-биле улам сайзырадыр сорулгалыг Красноярскиниң Музыка болгаш театрның күрүне академиязынче дужаап кирип алган. Бирги курска өөренип турда-ла, делегейде билдингир Красноярскиниң күрүнениң опера, балет театры Шораанны өөренмишаан, ажылдаарынче чалаан. База ол ышкаш Красноярскиниң күрүнениң симфониктиг оркестри, Красноярскиниң камерлиг оркестри, улусчу оркестр Шораанны ажылдаары-биле чалаан. Беш чыл иштинде сураглыг хөгжүмчүлер-биле деңге чүгле Россияда эвес, делегейде ады-сураа билдингир оркестрлерге ажылдап, профессионал билиг-мергежилин сайзыраткан. Чайгы дыштанылга база шөлээ үезинде Тыва Республиканың Чазааның үрер хөгжүм оркестринге чалаттырып ажылдап турган.

Студент тургаш-ла Шораан Россия Федерациязының Культура яамызының эрттирип турары IX Делегей чергелиг «Надежда» аттыг фестиваль-конкурска киришкеш, «Үрер болгаш соктаар хөгжүм» номинациязынга III-кү чергениң Лауреады атты чаалап алган.

2013 чылда Академияны чедиишкинниг дооскаш, ол-ла ажылдап турганы Красноярскиниң күрүнениң опера, балет театрынга оркестр артизи, бир дугаар гобой ойнап (концертмейстер), ажылдап кирген. 2010, 2011, 2013, 2016 чылдарда оркестр-биле кады Англия, Шотландия, Дубайже үр үргүлчүлелдиг гастрольдарга чораан. Делегейниң уран чүүлүнүң алдарлыг театрларынга, концерт залдарынга Россияның улуг профессонал хөгжүмчүлери-биле кады делегейниң база улуг чуртувустуң профессионал классиктиг уран чүүлүн таныштырып, бараалгадып, аян туткан. Хөгжүм, аялга кандыг-даа чоннарны каттыштырыптар. Оркестрниң үделгези-биле П.И. Чайковскийниң балеттерин көрүкчүлер, дыңнакчылар магадап, катап-катап чалап турганнар.

Улуг оркестрниң хөөнүн бирги гобоист бооп эгелээри – эң-не улуг харыысалга, ат-алдар. Чүгле бойдустан салым-чаяанныг болгаш бедик профессонал билиглиг хөгжүмчү ону шыдаар деп бадыткал шын. Тывада классиктиг уран чүүлдүн төөгүзүнге тыва хөгжүмчү оол делегей чергелиг концерт, көргүзүглерге улуг оркестрниң бирги гобоизи кылдыр эгелеп турган деп болуушкун бир бедик чадаже базым бооп артар, ынчангаш хөгжүмчү чаңгыс чер чурттугларывыстың Шораан Очурга чоргаарланып турары шынап-ла чөптүг. А бо хөгжүмчү ырак, чурумалдыг Бай-Тайганың Бай-Тал суурга төрүттүнген, Хемчик хемниң суун ижип, ооң эриинге ойнап өскени база онзагай.

Боду хире дең бичии эштери-биле суурнуң хой-даштарының аразынга маңнажып, ачазының ыяштан чазап бергени трактору-биле ойнап олурар бичии Шораан 22 харлыында-ла Лондон хоорайда делегейде билдингир Manchester Concert Hall деп театрның сценазынга аян тудуп, чуртувустуң уран чүүлүн бараалгадыр деп кым-даа бодавайн чораан. Ада көрбээнин оглу көөр, ие көрбээнин кызы көөр деп чоннуң мерген сөзүнде ышкаш, Шораан ада-иезинге, чонунга, чуртунга улуг чоргаарал болуп, салым-чаяанын делегейге көргүзүп чорууру өөрүнчүг.

 

Кандыг-даа кижи бедик уран чүүлдүң, хөгжүмнүң ыдык, чараш аянынга таалап, сеткил ханып, хей-аът бедип, ужугуп, бедик шорааннарга четкен ышкаш болу бээр. Сагыш-сеткилдиң езулуг эми – чараш аялга, хөгжүмнү делегей чоннарынга, язы-сөөгү, төрээн дылы кызыгаары чокка бараалгадып, сагыш-сеткилдерни өөртүп, домнап чоруур дуңмавыстың ады Шораан болганы база таварылга эвес.

Шораанның бойдустан салым-чаяанныын ооң чүгле үрер хөгжүм эвес, а өске-даа хөгжүм херекселдеринге профессинал деңнелге, билдилиг ойнаары бадыткап турар. Гобойдан аңгыда фортепианога, гитарага, бас гитарага кончуг эки ойнаар.

Красноярск хоорайга сес чыл өөренип, ажылдааш, Хакас Республиканың симфониктиг оркестринге база ажылдаан. Шораан Очур амгы үеде төрээн Тывазының уран чүүлүн сайзырадыр ажылга үлүүн киирип, Тываның күрүне филармониязында симфониктиг оркестрде бирги гобоист кылдыр ажылдап чоруур. Ол – аныяк өг-бүлениң ээзи, чаптанчыг Санданның ачазы.

Шораан Очур – Khoomeibeat («Хоомейбит») деп этно-поп-рок билдингир бөлүктүң хөгжүмчүзү. Алды кижиден тургустунган бо бөлүк Россия, делегей чергелиг мөөрейлерге тиилеп, тускай чалалга-биле концерт үнүүшкүннерин доктаамал чорудуп турар. Бөлүктүң «Хову черге», «Буура», «Чазын эрте» дээн ышкаш композициялары чон аразында нептерей берген.

 

Ынчангаш Шораан Очур – Тывада классиктиг уран чүүлдүң сайзыралынга, төөгүзүнге бир чаа базымны киирген хөгжүмчүлерниң бирээзи.

База, 2022 чылдың сентябрь айда Валерий Халилов аттыг Тыва куруне филармонизының уран-чуул удуртукчузу болуп ажылдап эгелээн.