Биче сеткилди

Улустуң мастери Алдар Константинович Тамдын ТР-ниң культура сайыдынга ажылдаа-ла, чартык чыл чедип турар, ынчангаш ооң сайыт хүлээлгезиниң ажыл-чорудулгазын сонуургапчеттим.

— АлдарКонстантинович, эрткен чылдың түңнелдерин болгаш үнүп келген чаа чылдыңпланнарын номчукчуларга сонуургадып көрүңерем.

— 2014 чылбүдүн Тывага байырлалдар-биле элбек чыл болганын билир бис, ылаңгыя уран чүүлталазы-биле хемчег­лер хөй эрткен. Эң-не улуг ба­йырлалдар Тыва биле Россияныңдемнежилгезиниң 100 чылын болгаш Тываның найысылалының 100 чылын республикадемдеглээн, ук байырлалдарның культура-массалыг хемчеглеринге чүгле культураадырының ажылдакчылары бе­зин 3 муң 200 хире кижи киришкен. 2013 чылдан эгелепулуг белеткелдерге киржип, байырлалдарның бир кол киржикчилери, каасталгазыболган культура ажылдакчыларынга мөгеер-дир мен.

2015 чылдыңпланында эң-не улуг хемчеглерге Тиилелгениң 70 чылынга турас­кааткан чогаадыкчыулустуң «Тиилелгениң салюду» мөөрейи, Ада-чурттуң Улуг дайыныныңкиржикчилериниң допчу намдарлыг номун үндүрери, интернет четкизинде «Маадырларгалереязы» сайтка тыва маадырларга тураскааткан рубрика ажыдары, Националмузейге «Тыва – фронтуга!» деп көжүп чоруур делгелгени, Москваның Төп музейибиле Тываның Национал музейиниң каттышкан «Тиилелге хүнү» деп делгелгези,республика чергелиг «Көк аржыылчыгаш» деп хоочуннар аразынга уран чүүлкөрүлдези дээш, оон-даа өске хемчеглер көрдүнген. Сергей Күжүгетович Шойгунуңюбилейинге турас­кааткан хемчеглер база хөй – вокалдыг ансамбльдер аразынгадайын ырыларының рес­публика чергелиг мөөрейи, «Россия армиязының төөгүзү» депРФ-тиң Төп музейинге делгелге дээш, оон-даа өске. Июль айда Даа кожууннуң 250чыл оюнга делегей чергелиг «Үстүү-Хүрээ» дириг хөгжүм мөөрейи, августа Хөөмейшуулганы, күзүн Аныяктар шуулганы дээш, болур хемчеглер-ле хөй.

Делегейчергелиг Хөөмей шуулганының бир кол сорулгазы – тыва хөөмейни делегейареназынга Тываның кол демдээ (брендизи) кылдыр көргүзери, чаа талантылыг киржикчилерниилередип тывары база хөөмей школаларын сайзырадыры. Бо чылгы шуулганның бирылгалы, чаа угланыышкын – джаз, рок, поп музыка, блюз, классиканы хөөмейжекиириштирип тургаш күүседири.

— Көдээкультура төп­теринде байдал кандыгыл?

— Бодумнуң чаапланым, делегей практиказын өөренип көрүп тургаш, көдээ черлерже гастрольдарныңчаа аргазын кылыры. Көдээ культура төптеринге концерттер, шиилер чарлаарга, чонкелбес, чыылбас боор. Ооң бир чылдагааны эки суртаал (реклама) ажылы кылдынмайнтурарында. Клуб ажылдакчылары чонну чыып, сонуургалын күштелдирер ажылды экичорутпайн турар. Ынчангаш бир дугаарында чон аразынга мониторинг эрттирер.Чижээлээрге, көдээ клубка бир-ле байырлал үезинде чон чыглып кээр­ге, анкетахевирлиг эрттирип болур. Аңаа чондан кандыг концертти, кайы артисти, кандыгшиини көрүксеп турарыл дээн чижектиг айтырыг­ларга харыыладып алыр. Дараазындаоларның күзели-биле келген концертти азы шиини олар чүге көрбес деп. Көдээклубтарга база боттарының сайзыралынче киирер акша ажылдап алыр байдалдытургузар.

— Чогаадыкчычазаныр ажылыңарны сайыттай бергеш уламчылап турар силер бе?

— Бо үеде чогаадыкчы ажылым турупкан деп болур. «Оваа» деп биче бүдүрүлгемге тыванационал хөгжүм херекселдеринден аңгыда тыва өглерни эрги технология-биле кылыпэгелей берген турган бис. Чиик өртектиг моол өглер көвүдээни-биле, езулуг шынтыва өглерни кылып эгелээривиске, чон улуг сонуургалдыг болду. Ам-даа олажылымны уламчылаар сорулгалыг мен. Ынчалза-даа үе чогундан болдунмайн тур.Чогаадыкчы салым-чаяанныг кижи ол чаяалгазын үспейн, ону салбас болза эки.

— Бистиңсолуннуң чаңчыл болган бир айтырыы — эр кижиниң кандыг талаларын эң-не үнелепкөөр силер?

— Эр кижиниңэки талаларын адаар болза хөй. Ынчалза-даа меңээ эң-не кол чүве – биче сеткил.Амыдырал-чуртталга, кижилерниң мөзү-бүдүжү үе-шагның аайы-биле чеже-дааөскерлип турза, биче сеткилдиг кижиниң күжү улуг, ол кандыг-даа байдалда кижибооп артып каар, эң-не хүндүткелдиг, эш-өөрүнүң, дөргүл-төрелиниң ээ көрнүркижизи болур. Ийиде — өг-бүлези. Үезинде эки кижизиттинмээн ажы-төл, келир үедеада-иезиниң човулаңы боор. Ажы-төлдү эки, бакты ылгап билир кылдыр өөредир.«Кижи болуру чажындан, аът болуру — кулунундан» деп үлегер домак дыка ханыуткалыг.

— Маадыр иеаваның оглу болгай силер,  херээжен кижини канчаар үнелээр силер?

— Тыва херээженкижиниң бир чараш мөзүзү — өөнүң ээзин хүндүлеп билири. Кыс кижиниң олаажы-чаң  ындан быжыг өг-бү­­ле тургустунар деп бодаар мен. Тываларда ава кижиниң сөзүндыка дыңнаар, ылаңгыя оолдар иезинге дыка ынак боор. Чүге дээр­ге ие кижиөг-бүлениң одаан тудуп чо­руур.

— Бистиң солуннуң номчукчулары силерниң өг-бүлеңерни база сонуургаар боор, АлдарКонстантинович. Таныштырыптар силер бе?

— Авам – онажы-төлдү өстүрген маадыр ие Биче-көк Узун-Сарыговна, ачам –хөгжүмчү  башкыКонстантин Чүлдүмович Тамдын. Өөм ишти Мая Куружап­овна-биле үш ажы-төлдүкижизидип, өстүрүп турар бис. Улуг оглувус Арат Шэньян университединиң кыдатдыл болгаш культура салбырын доос­каш, «Лунсин» компаниязында очулдурукчулапажылдап эгелээн. Ортун оглувус Аңчы Уругларның уран чүүл колледжизинде игилклазында өөренип турар. Хеймер кызывыс чоокта чаа төрүттүнген, адын Дарый депадап алган бис.

— Культураажылдакчы­ларының хүнү-биле силерге, байыр чедирбишаан, удуртукчу базачогаадыкчы ажыл-ижиңерге чедиишкиннерни күзедим.

—Четтирдим.  2015  чылда чарлаттынган Улусчу езу-чаңчылдар чылындаөгбелеривистиң чаагай чаңчылдарын эгидээлиңер, бот-боттарывыска хумагалыгболуулуңар.

Алдынай СОЯН.

Василий Балчый-оолдуң тырттырган чуруу.

«Шын» №32 2015 чылдың март 28

---